Mendil

19 Mayıs 2020

     El yüz kurulamak; ağız, burun ve göz silmek için kullanılan pamuk, keten veya ipekten yapılmış olan dört köşeli kumaş parçası. Bir zamanlar oldukça revaçta olan bu dokuma mendillerin yerini günümüzde yaygın olarak kâğıt mendiller almış görünüyor. Latince manus (=el işi) ve tēla (=ince dokuma) sözlerinden oluşan mantēle (=havlu, mendil, peşkir, peçete) sözünden geldiği görüşündeyim. Eski Yunancada mendil benzeri sözlerle karşılaşmadım. Latince mantēle’den Yunancaya geçerek mantili şeklinde ifade edilmiş. Arapçadaki mandil (=mendil, havlu, peşkir) kelimesi Yunanca üzerinden Latinceden alınmış. Latinler ayrıca, ‘pelerin, manto’ karşılığında mantēlum sözünü kullanmışlar.

     Anadolu’da Rumlar mantili (=sofra bezi) sözünü telaffuz ediyorlardı. İranlılar, Farsçadaki mandil sözüyle bildiğimiz ‘mendil’i değil ‘havlu, masa örtüsü ve peçete’yi belirtiyorlar. ‘El bezi’ veya ‘el dokuması’ karşılığındaki mendil ise Farsça ve Kürtçede destmal (=el silen) olarak bilinmektedir. Buna karşılık, İran coğrafyasına mücavir Hind-Aryen topluluklar, ‘mendil’ karşılığında rumal (=yüz silen) kelimesini telaffuz ediyorlar. Urduca, Peştuca ve Sindhice rumal, Tacikçe Rumolca ve Pencapça Rumala aynı karşılıkta ifade edilmiştir. Türkçeye yakın dillerden Özbekçede de romàla denilirken, Azericede hem mändil hem de däsmal sözleri dile getiriliyor. Ermenice tashkinag ve Süryanice yālikhtā sözleri ‘mendil’ karşılığındadır. Öyle anlaşılıyor ki, bu son iki dilin ‘mendil’i belirten sözleri kendi dillerine özgüdür.