Mercimek

3 Haziran 2021

     İkiçenekliler (Dicotyledoneae) sınıfının Baklagiller (Leguminosae) familyasından, beyaz çiçek açan yıllık tarım bitkisi ve bunun temel besin maddesi olarak kullanılan kırmızı veya yeşil renkli yuvarlak yassı tohumu. Farsça merdümek sözünden. Farsça merdümek aynı zamanda ‘göz bebeği’ diye biliniyor. Türkler mercimek sözünü bir olasılıkla İrani halklar olan Soğdlar veya Taciklerden aldılar. Önceleri Türkçede mercimek yerine yasmık sözü telaffuz ediliyordu. Bunun yasımuk veya yesimuk şekilleri de kullanılmıştı. Zamanla her iki isim (yasmık ve mercimek) kullanılır oldu. Mercimek sözünün farklı telaffuzları sayılan bercimek, marcumak, mercemek ve mürdümük şekilleri de dile getirilmiştir. Mustafa Ahteri Efendi’nin 1545 yılında düzenlediği Arapçadan Türkçeye sözlükte “mercimek ki hububattan yasmık dedikleri şeydir” açıklamasında bulunuyor. Uygurca yesimuk, Türkmence mercimek, Tatarca ve Başkırtça yasmık, Özbekçe yäsmıḳ, Kırgızca casmık, Kazakça yasımık ve Azerice mercimek şekli kullanılmaktadır. Kıpçaklar da mercimek sözünü biliyorlardı. Bugün dahi Tekirdağ yöresinde mercimeğe yasmık, Sivas yöresinde yosmuk deniliyor. Kumanlar söz konusu bitki adını marcumak diye ifade ediyorlardı. Türkçede mercimek kemiği ‘orta kulakta örs ve üzengi kemikleri arasındaki küçük kemik’, mercimek böceği ‘mercimek taneleri içinde yetişen bir böcek türü’, mercimeği fırına vermek ‘anlaşmak, uzlaşmak’ karşılığındadır.