Muz

17 Ocak 2020

     Güneydoğu Asya kökenli olarak bilinen bir meyve. Daha sonradan Afrika’ya dalgalar sonucu ulaştığı sanılıyor. Fransızca banane ve İngilizce banana şeklindeki adın Afrika kökenli olduğu, Portekizli tacirler vasıtasıyla Avrupa’ya taşındığı söylenmektedir. Halk arasında doğurgan meyve olarak bilinmektedir. Muzun meyve veren dallarındaki çiçeklenen yere tarak denilmektedir. Bu taraklarda çift sıralı parmaklara benzer meyveler oluşmaktadır. Takriben her tarakta çift sıralı olmak üzere 10-26 arası meyve yer almaktadır. Üstteki meyveler bir altındakine göre daha büyük olmaktadırlar. Bir kısım kaynaklar, muzun 1750’lerde Alanya’ya getirildiğini, ancak ticari maksatla üretiminin 1930’larda başladığını aktarmaktadır. Muz üretiminde Hindistan, Çin, Endonezya, Brezilya, Ekvador ve Filipinler başı çekmektedir.

     Muz adının kökenine ilişkin bir bilgiyle bugüne dek karşılaşmadım. Yaygın kanıya göre muz adı Arapçadır. Ayrıca  kimileri banana sözünün Arapçada ‘parmak, el’ demek olduğunu belirterek banana sözcüğünün tıpkı bir ele veya elin parmaklarına benzemesinden dolayı bu şekilde adlandırıldığı kanısındadırlar. Bu sözcüğün Akadca ubānum (=parmak) sözcüğüyle ilişkili olduğu söylenebilir. Bir başka açıdan banan ya da banana sözünün Asya’dan Afrika’ya ithal edilmiş bir söz olması olasıdır. Güney Asya’daki Endonezya ülkesinin Sunda adasında konuşulan Sunda Dilinde ‘el, kol’ karşılığında panangan sözü telaffuz edilmektedir. Muzun tıpkı bir elin parmaklarına benzemesi ile panangan (=el, kol) arasında bir ilişkinin olduğunu sanıyorum. Banana sözcüğünü Batı Afrika’da konuşulan Volofçadaki banaana (=muz) sözcüğüne dayandıranlar da bulunuyor. ‘Muz’ karşılığında İbranice bananah denilmektedir. Buna karşılık muz adının Farsçada şekillendiğini ve buradan Arapçaya intikal ettiği kanısındayım. Doğurgan meyve olması nedeniyle Farsça meve (=meyve) ve –za (=doğan, çoğalan; [<zaden: ‘doğmak’, ‘çoğalmak]) sözlerinden oluşmuş olabilir. Bu açıdan Farsça mev–za/mev-ze (=doğuran meyve) sözünün Arapçaya geçerek mawz, mous ve sonrasında muz şeklini almış olması mümkündür. Bu şekilde adlandırmanın Orta Farsçadan beri ifade edilmiş olduğu belirleniyor. Amharca muzi ve Kürtçe mûz şekliyle bilinmektedir. Uzak Asyada muz için kele, kala gibi adlar kullanılırken; Afrika ve Avrupa’da banan, banana, banane şekilleri telaffuz edilmektedir. Almanca Bananen, Latince bananas, Yunanca banánes, Gürcüce ve Makedonca banani, Macarca banan, İtalyanca banane, Hintçe ve Nepalce kele, Rusça ve Türkçeye yakın Asya Dillerinde banan sözleri kullanılmaktadır.