Ordu

4 Şubat 2021

     Bir devletin silahlı kuvvetlerinin tümü. Kimi kaynaklar Moğolca ordu(n) (=saray, kamp, çadır) sözünden alındığını aktarıyor. Eski Uygurca ordu (=saray, ordugâh) ve ortu (=ordu), Yakutça ordu (=ordu, düzen), Kıpçakça ordu (=şehir, ordu) sözleri kullanılmıştır. Kaşgarlı Mahmud sözlüğünde ordu ‘hakanın oturduğu’ şehir demekti. Türkçede bu şekildeki ordu kelimesinin Sumerce ve Hititçe uru (=şehir) sözüne dayandığı görüşündeyim. Osmanlı Devleti’nin maliye bürokratlarından Bedros Efendi Keresteciyan, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü’nde Türkçedeki ordu kelimesinin Latinceden geçtiğini öne sürmüştür. Latinceye baktığımızda ōrdo (=düzenli sıra, saf, dizi, düzenli sıraya koyma, nizam, tertip) sözü bulunuyor. Ben de Türkçedeki ordu kelimesinin Latinceden geçtiğini sanıyorum. Çünkü bugünkü karşılığında ordu kelimesi Türkçe ve mücavir dillerde kullanılmamıştır. Bu dillerde kullanılan sözcük ordu veya orda ‘çadır’ veya ‘şehir’ demekti. Bu sözün karşılığına ‘çadır’ veya ‘şehir’in yanı sıra sonraları ‘ordu’ veya ‘ordugâh’ da eklenmiştir. Bugün dahi ‘ordu’ karşılığında Kırgızca, Özbekçe ve Uygurcada koşun;  Türkmence ve Azericede goşun denilmektedir. Latince ōrdo (=sıra, tertip, dizi; düzenli sıraya koyma) sözünden intikalen Almanca Horde (=ordu, sürü, kalabalık), Portekizce horda (=ordu), İngilizce horde (=ordu, sürü, kalabalık) ve Fransızca horde (=sürü, güruh, ordu) sözleri telaffuz edilmektedir. Bunların yanı sıra İtalyanca ordine (=düzen, emir, sıra, takım) ve Portekizce ordem (=emir, düzen, takım, tertip, birlik) kelimeleri de kullanılıyor. Latinceden naklen Kürtçe ordi ve Deylemice ordu sözleri Türkçede ordu (=silahlı kuvvetler) şekliyle ifade ediliyor. Latince ve Latin kökenli dillerdeki ordo, ordine horda ve benzer sözlerin temelinde kadim Sumer Dilinin bulunduğunu sanıyorum. Bununla birlikte Sumerolojinin kurucularından Anton Deimel, Sumerce urda sözünü ‘harp, savaş’ diye açıklamaktadır. Karadeniz Bölgesi’ndeki Ordu kentinin adının bildiğimiz ordu sözüyle bir ilişkisinin olmadığı anlaşılmaktadır. Fatih Sultan Mehmed’in ordusunun bu kentte bir süre kaldığından dolayı Ordu adını aldığı iddiasının gerçeği yansıtmadığı görüşündeyim. Çünkü Fatih Sultan Mehmed’den önceleri bile söz konusu şehrin adı “Bölük-i Niyābet-i Ordu bi-ism-i Alevî” diye geçmektedir. Bu kentin adının ‘şehir’ karşılığındaki urda veya Boztepe’nin varlığından dolayı ‘yükseklik’ belirten ur ya da uru sözcükleriyle münasebetinin olması mümkündür.