Örselemek

19 Mayıs 2020

     Zedelemek, yıpratmak, eskitmek, hırpalamak. Osmanlı döneminde ‘incitmek, tartaklamak, pejmurde etmek’ diye de biliniyordu. Örselemek sözüyle ilişkili olduğunu sandığım hırs ile örs kök sözleri arasında bir bağlantı olmalıdır. Ermenice ors sözü ‘av, avcılık’ karşılığında dile getiriliyor. Mazgirt ilçesine bağlı Ors köyünün bu açıdan adlandırılmış olduğunu sanıyorum. Söz konusu bu köyü, yöredeki Kürt ahali Hors adıyla anmaktadır. Artvin’in Şavşat yöresinde orsalamak (=yoğurmak, ovmak) sözü kullanılmaktadır. Öte yanda Farsça hērs, Tacikçe hırs, Romence urs, İtalyanca orso, Fransızca ourso sözleri ‘ayı’yı ifade etmektedir. Hititçe haranzi (=ezmek, dövmek), harsalanza (=hiddetli) ve hars (=bellemek, çapalamak) sözleri de aynı etimolojik temellere dayalı oluşu göstermektedir. Kürtçe hêrs (=öfke, kızgınlık) sözü de örselemek sözüne yol açmış olmalıdır. Türkçenin bilinen en eski kaynaklarında örs ve örselemek sözleri bulunmadığı gibi, Türkçeye yakın dillerde de karşılaşılmamaktadır.

     Öte yanda, örselemek sözünün ‘buruşturmak, kırıştırmak, ezmek’ demek olan Fransızca froisser ile İngilizce crease sözleri arasında fonetik açıdan benzerlik görülmektedir. Her şeye rağmen, örselemek sözünün örs ile ilişkili olduğu anlaşılmaktadır. Türkçede telaffuz edilen örs sözü ise ‘üzerinde demir dövülen alet’i  belirtmektedir.