Oruç
25 Ağustos 2019
İnsanın nefsi üzerinde denetim sağlamak yoluyla uygulayageldiği ibadet şekli. Kürtçe roc (gün) sözcüğünden kaynaklanmıştır. Gün boyunca uygulandığı için Kürtler ruci/roci (günlük, gün içinde aç kalma) diye ifade etmektedirler. Asya’nın önlerine doğru sarkan Oğuz boyları İslamiyeti kabul edişlerinden sonra müttefikleri olan Kürtlerin ibadet şekillerini benimsemişlerdir. Sessiz harfle başlayan sözcüklerin önüne sesli getirerek telaffuz etme alışkanlıkları olan Oğuz boyları, Kürtçe ruc/roc (gün) sözcüklerinin önüne u ya da o getirerek kullanmışlardır. Böylece u-ruc, o-roc, o-ruc şekline dönüştürülen sözcükler dile getirilmiştir. Bu açıdan, Türkçedeki oruç sözcüğünü -etimolojik olarak aynı köklere dayanmış olsalar bile- Farsça ruz (gün) sözcüğüne dolaysız olarak bağlamanın doğru olmadığı görüşündeyim.
Kimi kaynaklarda Pehlevice ročik (günlük yiyecek) ve roč (gün) kelimelerinden söz edilmektedir. Oysa, Pehlevicede yaygın olarak ruzak şekli dile getirilmiştir. Avesta Dilindeki roučah (ışık) sözcüğü gün karşılığındaki Kürtçe roc (gün) sözcüğüne temel oluşturmuştur. Yukarı Fırat bölgesi halkı roc sözcüğündeki son sessiz harfi düşürerek ro (gün) diye telaffuz etmektedirler. Bu bağlamda, ro çu avan deyimi günün batışını belirtmektedir. Kutadgu Bilig’de oruç sözcüğü ruze (oruç) şeklinde geçiyor. Yusuf Has Hacib’in yaşadığı coğrafya Soğdiana (Soğd ülkesi) olduğundan Soğdca ruze (oruç) şekli kullanılmıştır. O nedenle, oruç sözcüğü yukarıda da açıkladığım üzere Soğdcadan değil, Kürtçeden Türkçeye geçmiştir.Oruç sözcüğü Kırgızca orozo, Ermenice arag, Peştuca roje şeklindedir. Tacikçede ruz (gün) ve Peştucada urz (gün) sözcüklerinin telaffuz edildiği görülmektedir. Öyle sanıyorum ki, Arapçadaki rızk sözcüğü Aramice aracılığıyla Ön Asya’daki Aryen Dillerden Arapçaya geçerek rızk sözcüğünün kullanılmasına yol açmıştır. Rızk sözcüğündeki rz harfleri İrani Dillerdeki ruz/roz (=gün) sözcüğündeki harflere işaret etmektedir. Türklerde oruç tutulan sürede doğan kimi çocuklara Oruç adı verilmiştir. Azerice oruc, Kazakça oroza, Kırgızca orozo, Tatarca uraza, Uygurca roza, Türkmence orāza, Özbekçe rozä, Başkırtça uruza.