Ötüken

16 Kasım 2020

     Moğolistan ile Rusya arasında ormanlık bir bölge ve bu bölgedeki bir dağın adı. Moğolca ötüg (=gübre, dışkı) sözünden öte aynı dildeki ötege (=ayı) sözüyle ilişkisi akla gelebilir. Ancak en yüksek zirvesinin dört bin metreyi geçtiği bu dağın Orta Çağ’da oldukça ormanlık ve üzeri sisli oluşuna istinaden Moğolca utagan (=duman, sis, tütsü) kelimesiyle ilişkili olduğunu sanıyorum. Bu etkileyici konumu nedeniyle bir tanrıça adına yol açmış olmalıdır. O bağlamda Moğolcada “yeryüzünün Şamanist tanrıçası” denilen etügeni (=itigen) adının telaffuz edilmiş olduğunu varsayıyorum. Moğol tanrıçası Etügeni bir tür toprak anadır. Ötüken dağından dolayı mücavir bölgeye de bu ad verilmiştir. Bu bölge tarihte Moğollar, Göktürkler, Ruslar ve Uygurlar arasında egemenlik mücadelesine tanıklık etmiş. Göktürkler zamanında Kültegin başıboş ve yağma peşinde koşan Türk kitlelerini bu bölgeye yerleştirip düzenli bir hayata bağlamaya gayret etmiştir. Bu bölge derin vadilerden oluşuyordu ve vadi başları tutulunca kontrolü daha kolaydı. Moğollar bugün Ötüken Dağı’na Otgon Tenger diyorlar. Otgon sözünü yer adlarında ‘yönetim birimi’ karşılığında dile getiriyorlar. Tenger ise Moğolcada ‘tanrı, ilah’ karşılığında biliniyor. Moğollar Ötüken bölgesini Ötüken dağından ötürü kutsamışlardır. Buna rağmen yerli ve yabancı araştırıcılar Ötüken adı hakkında farklı bir kısım tezler de öne sürmüşlerdir.