Padişah

18 Mart 2020

     Hükümdar, egemen. Eski Farsça patiḥšayathiya, Pehlevice pātaḥša sözleriyle biliniyordu. Avestaca ḥšayamna (=zengin) sözüyle ilişkilidir. Pāt sözünün zamanla pâd (=ulu, büyük) şekliyle varlığı devam etmiştir. Bu yönüyle bakılınca pad-i şah (=şahın büyüğü, ulu şah) denilmiş olabilir. Pad sözü ‘esirgeyen, koruyan’ dışında ‘ulu, büyük’ karşılıklara da sahip olduğundan pad-i şah sözünü ‘şahın büyüğü, ulu şah’ diye açıklıyorum. Kimi dil bilimciler şah sözüyle şad arasında bir bağ olduğu kanısındadırlar. Buna göre, İskitçe sao, Soğdca sy ve Farsça şah sözleri Eski Farsça ḥšaya ile ilişkilidirler. Şad sözüne yol açtığı sanılan ḥšyd kelimesinin Soğdca olduğu öne sürülmektedir.

    VII. ve VIII. yüzyıllarda ḥšyd sözü ihşid şekliyle “melik al-muluk” olarak görülmüştür. Avestaca ḥšaeta sözününün Orta Asyadaki İraniceye intikal ettiği sanılmaktadır. Bu sözlerle bağlantılı sanılan Avestadaki sedah ile Pehlevice setak karşılaştırılmıştır. Alman dil bilimci Karl Heinrich Menges (1908-1999) de şad ile şah kelimelerini mukayese etmiştir. Menges’in bu karşılaştırması için bkz. K.H. Menges, “The Turkıc languages and Peuples”, Wiesbaden 1968, s.168.