Pazar

7 Eylül 2019

        Haftanın günlerinden biri. Pazar sözcüğünün kökeni konusunda ilk akla gelen Farsça ba (=yiyecek içecek, gıda maddeleri, maişet) ve -zar (=yer/yeri) eklerinden oluştuğu kanısıdır. Kadim devirlerde şemi sözcüğü haftanın ilk günü olarak Tanrı’ya izafeten ifade edilmiştir kanısındayım. O zamanlar cumartesi ilk gündü ve Kürtçede şemi adıyla bilinmektedir. Şemi (=cumartesi) gününün Mezopotamyalıların Güneş tanrısı Şamaş’a adanmış olduğunu düşünüyorum. İlk Çağ’da Mezopotamya’da yapılan takvim çalışmalarında haftanın ilk günü Şamaş’la ilişkilendirilmiştir. Batı Dillerinde de benzer olguyla karşılaşmaktayız. Onlarda pazar gününü ifade eden İngilizce Sunday sözcüğünde sun (=Güneş) ve day (=gün) ekleri bulunmaktadır. İngilizce dışındaki bir kısım dillerde de aynı bağlantıyı görmekteyiz: Almanca Sonntag, Hollandaca Zondag, İsveççe söndagen, Danca søndag, Fince sun nuntania gibi. Bu örneklerdeki ilk sözcük ‘Güneş’i belirtmektedir. Gerek Batı Dillerinin bir kısmında sun ya da son ön ekiyle başlayan gün adlarının bulunuşu ve gerekse Kürtçe şemi (=cumartesi) sözcüğüne istinaden Yakın Doğu’da şem’li gün adlarının bulunuşu, Güneş Tanrısı Şamaş ile ilişkisel bir geleneğe dayanmaktadır. Türkçede kullanılan ‘Allah’ın günleri’, ‘Her Allah’ın günü’ gibi ifadeler de bu yöndeki bağlantımıza destek oluşturmaktadır. Akadca Şamaş (=Güneş, Güneş Tanrısı) sözcüğü Arapça şem (=mum, ışık, kandil) ve Şems (=Güneş) sözcüklerine yol açmıştır. Kürtçe şemi sözcüğü de aynı kaynaktan gelmektedir. Türkmence yekşenbe, Uygurca yäkşänba, Tatarca yäkşämbi, Kazakça jeksenbi, Kırgızca cekşembi, Başkırtça/Başkortça yäkşämbi, Tacikçe jakşanbe, Peştuca yekşenbe, Farsça yekşenbe, Özbekçe yakşanba ‘pazar’ gününü belirtiyor. Buna mukabil Kürtler yaygın olarak ‘pazar günü’ karşılığında yekşemi sözcüğünü telaffuz etmekle birlikte, Yukarı Fırat havalisindeki bir kısım Kürtlerce aynı karşılıkta bazar sözcüğü kullanılmaktadır. Farsça yekşenbe (=pazar) sözcüğünün mücavir halklara da intikal ettiği görülmektedir.

      Pazar gününe adını veren pazar (=yiyecek/maişet ya da ticaret günü) sözcüğü Bengalce bajara, Gürcüce bazarze, Azerice bazar, Tacikçe bozor, Peştuca bazar, Kürtçe bazar, Makedonca pazarot, Özbekçe bàzàr olarak ifade edilmektedir. Pazar sözcüğü aynı zamanda Kürtçede ‘şehir’ karşılığındaki bajar (=şehir) sözcüğüne vesile olmuştur. Bunun da nedeni şehirlerin ticaret merkezleri oluşundandır. Bu bağlamda, Pehlevicede vazar (=çarşı, pazar) mevcuttur. Kuzey Batı İran coğrafyasında da pazarlar kuruluyordu. Kimi yerde haftada bir, kimi yerde iki haftada bir pazarlar kuruluyor ve şenlikler yapılıyordu. Deylem ülkesindeki Pirrîm dahil bir kısım yerlerde kurulan pazarlar ticaretin canlandığı ve kültürel etkileşimin görüldüğü mekânlardı. Bugün yaşadığımız coğrafyada yüzyıllardır pazarlar bulunuyor ve birçok yerleşim yeri Pazar, Pazarören, Yenipazar, Eskipazar, Pazarönü, Pazarcık, Pazaryolu, Pazarlı, Pazaryeri, Pazarlar gibi adlar almaktadır. Bunların önemli bir kısmı ilçe statüsüne sahip ve çoğunlukla da Karadeniz Bölgesi’ndedir.