Pelte

6 Şubat 2020

     Nişasta, şeker ve su karışımının pişirilip soğutulmasıyla yapılan bir tür tatlı. Kürtçe pelte (=nişasta şeker ve su karışımından yapılan bir tatlı) sözünden Türkçeye geçmiştir. Türkçede kullanılan peltek sözünün de bununla ilişkili olduğu kanısındayım. Pelte, bazı şeyleri birbirine karıştırma işleminden oluşuyordu. Peltek olanlar da ağız yapısından dolayı, kimi harflerin fonemlerini birbirine karıştırarak olduğu gibi telaffuz edememektedirler. Farsça pâlûde (=bir tür tatlı), Kürtçe pelte ile bağlantılı ve Pehlevicede de kullanılıyordu. Farsça palide ise ‘nişasta’ karşılığındadır. Yukarı Fırat Bölgesi’nde pamuk parçalarına da Kürtçe pelte denilmektedir. Yine bu yörede, yemek yapılırken bütünüyle erimemiş olan ve kaşıkta beliren kısımlar için de aynı dilde pelte sözü telaffuz ediliyor. Kastamonu’nun Taşköprü ilçesi yöresinde pelteleşmek (= yorgunluk nedeniyle yerinden kalkamamak) sözü kullanılmaktadır. Adana dolaylarında ‘iki yana sallana sallana yürüme’ye pelte pelte denilmektedir. Edirne’nin İpsala ilçesi havalisinde ‘yapışkan ve katı çamur, bataklık’ oluşu ifade etmek için pelteşenlik sözü kullanılıyor.

     Pelte karşılığında Yunancada peltés ya da póltos sözlerini görmekteyiz. Ayrıca, Yunanca baltos, baltodes ve baltisos, ‘bataklı, bataklık’ diye bilinmektedir. Latincede paludosus ve palus, ‘bataklı oluş’u belirtmektedir. İzmir’in Balçova ilçesi adının ‘bataklık’ karşılığındaki bu sözlerle bağlantılı olduğu görüşündeyim. Çünkü, bu civarda tarih boyunca yararlanılan şifalı termal su bulunmaktadır. Bu termal kaynağın suları çevreye aktığından bu mevki bataklık halinde idi.