Pencere

4 Ocak 2020

   Evleri aydınlatmak ve havalandırmak için yapılan bölüm. İlk Çağ’da yapılan pencerelerin beş (=penc) bölümlü/gözeli ya da beş eğri/kıvrımlı oluşu nedeniyle pencere olarak adlandırılmış olabilir. Sanskritçe pança, Hintçe panç (yz. Paanch), Bengalce panç (yz. Paṁca), Tacikçe ve Urduca panç; Sindhice, Farsça ve Kürtçe penç sözleri ‘beş’ sayısı karşılığındadır. Bu sözler Eski Yunanca pente, Latince penta; bunlardan da ortadaki ‘n’ ve sondaki ‘e/a’ harfleri düşerek Sırpça, Boşnakça, Makedonca ve Çekçe pet biçimiyle ifade edilmiştir. Aynı sözcüğü Ruslar pyat şekliyle dile getirmektedir. Eski İran ve Asur evlerindeki beş bölmeli pencere şekilleri dikkati çekmektedir. Bu pencerelerde altta dört bölmeli dikdörtgen şekli ve bunun üzerinde genellikle kubbe şeklinde yarım daireli bölüm bulunmaktadır. Bu beş bölmeli pencerelerde üst bölümün şekli kiminde yarım daire, bir kısmında üçgen şeklinde ve diğerlerinde yatık dikdörtgen şeklinde olmaktadır. Fakat bunların hepsinde de beş bölme ya da beş eğriyi oluşturan dönüşlü kısımlar veya köşeler yer almaktadır. Pencerelerdeki bu beşli şekilde olan bölmeleri ‘beş yer’ olarak düşünürsek Sanskritçe pança-ira>pançira (=beş yer)’dan; eğer beş bölmeli olanları birer eğri kıvrımlı yer/köşe olarak düşünürsek Kürtçe ḫar (=eğri, kıvrım, köşe) sözcüğüne istinaden penc-ḫare (=beş eğri, beş kıvrım, beş köşe) sözünden pencere şekli türemiş olabilir. Kürtçedeki ḫar (=eğri, dalgalı) sözcüğü Farsçaya da intikal ederek ḫare (=dalgalı kumaş) olarak bilinmiştir. Bir türküde geçen “Yemenimde hâre var” dizesindeki hâre, yiyecek karşılığındaki Farsça hâre olmasa gerektir. Buradaki hâre, Kürtçedeki ḫar (=eğri, dalgalı) sözcüğünden gelen ve aynı dilde ḫare (=eğri olan, dalgalı olan) olarak bilinen kelimeye dayalıdır. Oysa Sanskritçe ira (=yer) sözcüğü Eski Kuzeybatı İran halklarında ar/ara şeklindedir. Bu son belirtilen sözcükler yer adlarında da son ek işlevini görmektedir. Öyle sanıyorum İbranice hara (=yer), Türkçe yer (<Sanskritçe ira) sözleri de aynı ortak bir kökenden kaynaklanmaktadır. Sumerce ve Hititçedeki ‘yer’ belirten ur/ura/uru eklerinde olduğu gibi. Bu bağlamda, pencere sözü beş bölmeli oluşundan ‘beş yer’ karşılığında dile getirilmiştir olması bir olasılıktır. Bununla birlikte pencere sözcüğündeki erre son ekinin Farsça erre (=biçme, doğrama) sözcüğüyle bağlantılı olması da mümkündür. Bu şekilde türetilmiş olan penc-erre (=beş doğrama) sözünden kaynaklanmış olabilir. Bu son belirleme de akla uygun geliyor. Farsça pencere  Tacikçe pancara şekliyle biliniyor. Bkz. Testere.