Pestil

10 Nisan 2020

       Genellikle üzüm ve dut şırasının bir süre kaynatıldıktan sonra unla karıştırılarak elde edilen bulamacın, bez üzerine serilerek güneşte birkaç gün bekletilmesiyle elde edilen yiyecek. Anadolu Türkçesinde pestil diye bilinen bu yiyeceğe Kürtçede bastıḳ denilmektedir. Kürtçe bastıḳ  sözünün aynı dildeki postık (=deri, deri gibi) ile münasebetinin olması düşünülebilir. Ermenice basteğ (=pestil) sözünden intikal etmiş olabileceği bir varsayım olmanın ötesine gitmemektedir. Türkçedeki bastırmak sözüyle bir ilişkisi bulunmamaktadır. Eski Yunancadaki passo (=dökmek, serpmek, yaymak, saçmak, dağıtmak) sözüyle bağlantılı olduğu görüşündeyim.  Eski Yunanca passo sözü, bugün Ege Bölgesi diye bildiğimiz İlk Çağ’daki İyonya şivesinde kullanılıyordu. Eski Batı Yunanca olan Attika şivesinde ise aynı söz patto olarak telaffuz ediliyordu. Eski Yunanca passo sözü, Latinceye geçmiştir. Latince passus (=yayılmış saçılmış; kurutulmuş) şekliyle dile getirilmiştir. Hititçe pasihāti (<pasihā), ‘sürtmek, çiğnemek, ezmek, tazyik etmek, ovmak) sözü bulunmaktadır.

    İtalyanlar ‘pestil’e pasta di frutta secca demektedirler. İtalyancada ‘pestilini çıkarmak’ karşılığında pestaggio sözü ifade edilmektedir. İtalyanlar ‘pastil’i ise pastiglia ya da pasticcia sözleriyle belirtiyorlar. Latincede pastillus (=baklava şeklindeki lokum ya da tatlı yiyecekler) sözü İtalyancada pastillo şekliyle görülmektedir. Erzincan ve mücavir alanında kullanılan Ermenice bastuk (=baklava dilimli pestil) sözünün Latince pastillus sözüyle ilişkisi belirsizdir. Fransızca pastèque (=pastek: ‘karpuz) ve pastille (=pastil) sözleri de yakın fonetik ilişkiye haizdir. Öte yanda, diğer bir kısım Batı Dillerindeki pastil, pasta ve benzeri sözlerin de bulunduğu biliniyor.

     Arnavutça pestil (=pestil), Yunanca pastilos (=meyve kabuğu) ve Ermenice pastel (=pestil) sözleriyle de karşılaşılmaktadır. Bununla birlikte, Yukarı Fırat Bölgesi Ermenicesinde basteğ, bastıḥ ve bastıg şekilleri de görülmektedir. Erzincan’da basdıg, Erzurum’da bastık ya da pasdıḥ, Elazığ’da basduḥ ve Malatya’da basdıḥ ya da basduğ; Diyarbakır, Van ve Siverek dolaylarında bastıḥ şeklinde telaffuz edilmektedir. Anadolu’nun dışında Kazakça, Kırgızca, Türkmence, Tatarca, Başkırtça ve Uygurca kak; Azerice gaḥ ve Özbekçe kàk sözleri ‘pestil’ karşılığında bilinirken, Rusçada aynı karşılıkta pastilla denilmektedir. Bu olgu da pestil’in Türkçe olmadığını temellendirmektedir.