Rabıta

10 Şubat 2020

      Bağlantı, bağlılık. Arapça rabt (=bağlamak) ile ilişkilidir.  İrtibat kelimesi de Arapça rabt’tan türetilmiştir. Arapçadaki bu sözün Sumerce rab ya da raba (=menteşe, kıskaç, kenet) sözcüğünden kaynaklanmış olduğu görüşündeyim. Aynı karşılıkta, Akadca rappum sözü bulunmaktadır. Bu kadim dillerden yukarıda belirtilen kelimeleri devralan Arapçada rbț kökünden ra’bat’a (=bağlantı) kelimesi de bilinmektedir.

       Buna rağmen, bir kısım Batı Dillerinde Sumerce rab (=menteşe, kenet, kıskaç) sözüyle bağlantılı sandığım ‘ip’ karşılığındaki sözler, aynı etimolojik ilişkiler kapsamında görülmelidir. Bu bağlamda, İrlanda Dilinde ròba ya da ropa, ‘ip, urgan’ karşılığındadır. İsveççe rep, Danca reb, İskoç Galcesinde ròpa, İzlandaca reipi sözleri ‘ip’ ya da ‘urgan’ı belirtmektedir.

        Orta Çağ’da ‘müstahkem müslüman zâviyesi’ne ribât deniliyordu. Bu kelime de Arapça rbț kökünden türetilmişti. Georges Marçais, başlangıçta ribât’ın “binek hayvanlarının toplandığı yer” olduğunu öne sürmektedir. Marçais, bu görüşünü, Kur’an’da geçen: “onlara karşı kuvvetlerinizi ve atlarınızın bulunduğu ribâtlarınızı (min ribāti ‘l-ḫayli) tahkim ediniz” (VIII/62) sözüne dayandırmaktadır (Georges Marçais, “Ribât”, İA).

       “İspanyolcaya rebato şeklinde geçen bu kelime (ribât BA), J. Oliver Asin’in işaret ettiği gibi ‘müslümanların tabya telakkisine göre, bir suvâri müfrezesi tarafından yapılan baskın ‘mânasına gelmiştir. Rābita kelimesi İspanya’da pek çok kullanılmış ve Rápita, Rávita, Rábida gibi şekiller altında, yer isimlerinde günümüze kadar yaşamıştır. Berberîler memleketinde de tanınan rābița kelimesi, ‘kendi mensûpları ve müridleri ile berâber inzivâya çekilip yaşayan bir velînin oturduğu yer’ (zâviye, tekke) mânasına geliyordu.” (Georges Marçais, agy).

      Fas’ın Rabat kenti, Ribāt al-Fatḥ Muvahhidler tarafından kurulduğundan önceleri Ribāt al-Fatḥ adı verildi. Sonraları Ribāt ve Rabat şeklinde ifade edildi.