Şahmeran
30 Ocak 2021
Kadın başlı ve yılan gövdeli şeklinde hayal edilen efsanevî tasarım. Yukarı doğru kalkık ve kıvrımlı bulunan kuyruğunun sonunda zehrini akıtmaya hazır bir yılan başı bulunmaktadır. Şahmaran adının Farsçadan çok Kürtçede yaygın kullanımı bulunuyor. Bu dillerden Türkçeye geçerek Şahmeran şekliyle telaffuz edilmiş. O nedenle Farsça sözlüklerde Şahmaran adıyla pek fazla karşılaşılmıyor. Şahmaran daha çok Kürt mitolojilerinin başlıca hayalî simgesidir. Şahmaranla tanışan ilk gencin Cemşab olduğu rivayet edilir ve bununla ilgili anlatımlar mevcuttur. Şahmaran adı, şah (=sahip, hükümdar) ve mar (=yılan) sözcüklerinden oluşarak ‘yılanların şahı’ karşılığındadır.
Şah sözcüğünün, İrani Dillerde farklı şekilleriyle de olsa yaygın bir kullanımı bulunuyor. Mar kelimesi Avestaca mairya (=zararlı, felaket getirici, belalı) sözünden kaynaklanmıştır. Farsça ve Kürtçede mar (=yılan) şeklinde yer etmiştir. Orta İran Dillerinden Pehlevicede mar sözü hem ‘alçaklık ve suçluluk’ hem de ‘yılan’ karşılığında ifade edilmiş. Deylemice, Beluçça ve Peştuca mar, Tacikçe mor ‘yılan’ demektir. “Hukkam, jı cınsê şah-ê marın/ Eshab-ê sımûm û muhredarın/ Muhran ku dı dın, bı zan ku zehre/ Mıhrê ku dı kın, bı zan ku ḳehre” (“Mem û Zîn”, Ehmed-ê Ḥanî, XVII. yy). Türkçesiyle ‘Beyler yılanların şahının soyundandırlar/ Zehir sahibi ve mühür sahibidirler/ Mühürleri bastıkları zaman, bil ki zehirdir/ Sevgi gösterdikleri zaman da bil ki hışımdır’.