Şarlatan

21 Haziran 2020

     Kendini olduğundan fazla göstererek ve yüksekten atarak karşısındakini etkileyip menfaat temin eden. İtalyanca ciarlatano (=şarlatan) sözünden Fransızcaya geçmiştir. Fransızca charlatan (=şarlatan, yaygaracı; kötü doktor/sahte doktor), İngilizcede charlatan, Yunanca çarlatáno, İspanyolca charlatán, Portekizce charlatão şeklinde biliniyor. İtalyanca ciarlatano sözü, İtalyanca ciarlare (=gevezelik etmek) sözünden türetilmiştir. Fransızca charivari (şarivari: ‘gürültü patırtı’) aynı kökten geliyor. Fransızca charlatanisme (şarlatanizm, şarlatanlık) sözü de biliniyor.

      Şarlatan sözü Fransızcadan Osmanlıcaya geçerek, bugüne değin kullanılmaktadır. Diploması olmadığı halde diploma zorunluluğu olması gereken alanda faaliyette bulunmak, bir diğer ifadeyle sahtekârlık yapmak, geçmişten bugüne şarlatanlık olarak görülmüştür. Şemseddin Sami, sözlüğünde “Haiz olmadığı fazıl ve hünere malik olmak iddiasıyla halkı iğfal eden, lâfazan, şaklaban, şa’bede-bāz; ilimsiz ve yalandan tababet icra eden, mütetabbib” diye açıklamaktadır.

     Diploma gerektiren statülerde diplomasız olarak faaliyette bulunanlar, önceleri tıp alanında daha çok görülüyordu. Cumhuriyet döneminde ise sahte kaymakam, sahte mühendis, sahte öğretmen, sahte diş doktoru ve benzeri gibi birçok fail yakalanmıştır. Sahtekârlık, dolandırıcılık, aldatıcılık ve menfaatçilik şarlatanların tipik özellikleridir. Çok partili seçim sistemi neticesinde siyasi şarlatanlar daha çok görülmüştür. 

     Rusça, Farsça, Kürtçe, Azerice, Romence, Türkmence ve Tatarcada da şarlatan sözü dile getiriliyor. Aynı karşılıkta, Gürcüce şarlatani, Ermenice şarrlatan, Hırvatça ve Slovence šarlatan, Bulgarca şarlatanin, Danca charlatan, Macarca sarlatán, Katalanca ḥarlatà, Slovakça šarlatán sözleri telaffuz edilmektedir.