Seferihisar
9 Ağustos 2019
İzmir’in ilçesi. Bu yer adıyla ilişkili olarak günümüze dek intikal eden yaygın görüşe göre, Romalı General Tysaferinos askerleriyle birlikte burada ordugâh kurduğundan zamanla buraya Tysaferinopolis (Tysaferinos kenti) adı uygun görülmüştür. Öyle anlaşılıyor ki, İlk Çağ’daki Tysaferinopolis adı tarih içinde bugünkü Seferihisar’a dönüşmüştür. Oysa bu görüş yanlış bir bilgiden ibarettir ve tekrar edilerek yaygınlaştığı anlaşılmaktadır. Bu bağlamda birçok kimsenin de araştırmadan kabullendiği Seferihisar adının kökeni ile ilgili bilginin doğru olmadığı görüşündeyim.
Bir zamanlar kullanıldığı söylenen Tysaferinopolis adının İranlıların Ege Bölgesi’ndeki hakimiyet savaşlarında İranlı komutan ve devlet adamı Tissaphernes (Tisafernes)’in burada karargâh kurması nedeniyle ifade edilmiş olduğunu, bunun da zamanla bugünkü Seferihisar adına dönüştüğünü söyleyebilirim. Tissaphernes (İÖ.445- 395), İran krallığının Lidya ve Karya satrabı idi. Eski Yunanlılarla savaşarak Batı Anadolu’daki İon kentlerini ele geçirmiştir. Tissaphernes, İÖ.395 yılında Sparta kralı II. Agesilaos’a Sardeis (Sart) kentinde yenildi. Bu yenilginin sonucunda tutuklandı ve idam edildi. Tissaphernes adındaki phernes (fernes) son ekinin günümüz Kürtçesinde ‘görkemli, yaman, girişken, şöhretli, cesur, atik, ihtişamlı’ karşılığındaki fırnesi sözcüğüyle ilişkili olması olasıdır. Yukarı Fırat Bölgesi’ndeki Mazgirt dolaylarında aynı karşılıkta fırnesi kelimesinin telaffuz edildiği görülmektedir. Seferihisar‘a adını veren Tissaphernes (Tisafernes), İranlı Achamenid/Axameniş krallığının Ege Bölgesi’ndeki şöhretli komutanı idi. ‘Azimli, gayretkeş, şöhretli’ karşılığındaki Kürtçe fırnesi sözcüğünün Avesta Dilindeki xvarenah (=şöhret, servet, güç, kuvvet) sözcüğüyle bağlantılı olması mümkündür. Tysaferinopolis adını Antik Çağ’daki Eski Yunanlıların telaffuz ettikleri kanısındayım. Tissapherinos, adındaki Tissa ön ekinin Eski İrani Dillerdeki čithra (=parlak) sözcüğüyle ilişkili olması olasıdır.
Bu yerleşim yeri, XVI. yüzyıla ait Osmanlı belgelerinde “Sifrihisar-ı Çeşme mea Nahiye-i Hereke” olarak belirtilmektedir. Hereke adı Rumca kharax (kazık, kazıklı yer) sözcüğünden kaynaklanmaktadır. Evliya Çelebi Sifrihisar’da herhangi bir hisarın bulunmadığını, bağlar arasında görülen kayalıktan söz etmektedir. Sifrihisar, XVI. yüzyılda bir nahiye idi. Sifrihisar adı kimi zaman Sivrihisar şeklinde nakledildi. Bu şekliyle, Eskişehir’e bağlı Sivrihisar ile isim karışıklığı oluyordu. XVI. yüzyılda Çeşme kazasına bağlı beş mahalleden oluşan bir nahiye olan Seferihisar’da nüfusu en fazla olan mahalle Hıdırlık mahallesiydi. Burada mevcut olan Rum ahali yoğunluklu olarak Urla’ya göç etmişti. XIX. yüzyılın sonlarında nüfusun büyük bir kesimi Hıristiyan idi. O zamanlar Seferihisar yöresinde Müslümanlar, Hıristiyanlar, Çingeneler vb. yaşıyorlardı. Hıristiyan nüfus genel olarak Rumlardan oluşuyordu. Seferihisar ve bu ilçeye bağlı İpsilihisar köyünün adındaki hisar son ekinin Selçuklular Dönemi’nde eklendiğini sanılıyor. XVI. yüzyılda Seferihisar kasabası, Sığla/Sığala sancağına bağlı İzmir kazasının bir nahiyesi olarak “Nahiye-i Sifrihisar” adıyla belirtililiyordu.