Şeytan

1 Ekim 2019

     Kötü niyetli melek. Rivayete göre, melek olarak Âdem peygambere secde etmediği için gökyüzünden kovulmuş ve o günden sonra, insanoğlunu yoldan çıkarmaya çalıştığına inanılan kötü ruh ya da soyut düşman olarak bilinmiştir. Bu nedenle, Şeytan-ı Recim (=lanetlenmiş Şeytan) olarak da anılmaktadır. Şeytan adı, İbranice haşatan (=düşman) sözcüğünden kaynaklanmaktadır. Bir kısım kaynaklarda İbranice satan şekli de aktarılmaktadır. Aramice Şatana, Süryanice şta (= yoldan çıkmak). Buradan Habeşçeye intikal ettiği sanılmaktadır. Habeşçede şaytān şekliyle ifade edilmiş. Kur’an’da 88 kez Şeytan’dan söz edilmektedir. Kimileri Şeytan adını Arapça şa-ta-na (=uzaklaşmak) ya da şa-ta (=helak olmak) köküne bağlamaktadırlar. Arapçada zamanla Şeytan yerine İblis adı daha çok kullanılmaya başlanmıştır. Kur’an’da on bir yerde İblis’ten söz edilmektedir. Tasavvuf şairlerinin deyişlerinde Şeytan yerine İblis denildiğini Kul Nesimî’nin şu beytinden de anlıyoruz: “Sırât-ı müstakim üzre gözetirim râhımı/ İblis’in talim ettiği yola minnet eylemem.”

     Buna karşın, başta Batı ülkelerinde olmak üzere Şeytan sözcüğü, farklı şekillere bürünerek telaffuz edilmeye devam etmiştir. Almanca Satan, Hintçe Şaitaan, İngilizce Satan, Amharca Seitani, Norveççe Satan, Portekizce Satã, Pencapça Satāna; Maltaca, İtalyanca, Ermenice Satana; Sırpça ve Hırvatça Sotona; Farsça, Kürtçe, Urduca, Azerice, Özbekçe ve Türkçe Şeytan; Tacikçe Şayton, Svahilice Şetani, Gürcüce Sat’ana, Yunanca ve Latince Satanas; Galce, Flemenkçe ve Moğolca Satan, Arnavutça Satani.

     Kimi Doğu bilimciler, Şeytan’ın İslam öncesi Araplarda ‘insan üstü varlık’ karşılığında bilindiğini öne sürmektedirler. Buna karşın, Eski Yunancadaki diabolos (=suçlayan, iftira eden) sözünden İblis adına varılmış olduğunu sanıyorum. Beri tarafta, birçok dilde İblis karşılığında Demon adı kullanılırken, Eski Yunancada daimon, ‘tanrı ve tanrıça’ diye bilinmiştir. Sonraları Yunancada ‘İblis’ karşılığında Daimonas denilmiştir.