Sokak

30 Aralık 2019

     İki yanında yerleşim yerleri bulunan ve caddeden daha kısa olan yol. Akadca suqum (= sokak, cadde) sözünden kalmadır. Arapçada şaria sözüyle birlikte, Akadcadan kaynaklanan sûk (çoğulu asvāk) sözü de kullanılmaya devam etti. Arapça sûq/sūq daha çok ‘çarşı’ karşılığındadır. Bu da Batı Dillerindeki Markt sözüne denk olmaktadır. Alman Semitist Siegmund Fraenkel (1855-1909) Suq sözünün Aramiceden Arapçaya intikal ettiğini söylemektedir (Siegmund Fraenkel, “Die Aramäischen Fremdwörter im Arabischen” (=Arapçada Aramice Yabancı Sözcükler), Leiden 1886, s.187).

    Suq, Almanca Markt kelimesiyle eşdeğer sayılmış, fakat o zamanlar hangi bir ‘pazar’dan söz edildiği belirtilmemiştir. H.14 yılında Arapların yağmaladıkları ve müstakbel şehrin yerinde kurulan yıllık panayır olan Sūk Bağdad dışında çeşitli suq’ların yani ‘çarşı’ların var olduğu nakledilmektedir (H. Kındermann, Suq md. İslam Ansiklopedisi Leiden tabı). Suq denilen mevkiler İslamiyet öncesinde de ‘çarşı yeri’ni ifade ediyordu. H. Lamnens, “La Mecque à la veille de l’hégire” adlı çalışmasındada bu durumu açıklığa kavuşturuyor. Lamnens, suq’un yalnız ‘çarşı yeri’ni değil genel olarak ‘çarşı’yı ifade ettiğini aktarmaktadır (M. Plessner, “Suq” md. İslam Ansiklopedisi Leiden tabı).

   Arapça suq (=çarşı) sözü, ‘çarşı, pazar’ karşılığında Ermenicede shuka, Svahilicede soko ve Malta Dilinde suq şeklinde yer almaktadır. Arapçada ‘pazar yeri’ karşılığında makan al-suwq sözü kullanılmaktadır. İbranice şuk, Arapçadaki suq ve Svahilicedeki soko sözleri gibi ‘çarşı’yı ifade etmiştir. Yunancadaki sokaki sözü Türkçedeki sokak sözüyle bağlantılıdır. Bunların kökleri Akadca suqum, Aramice suq, İbranice şuk ve Arapça suq/suk sözlerine dayanmaktadır. Hasan Eren’in aktardığına göre, hocası Macar dil bilimci Gyula Nemeth, Farsçadaki zuqāq sözünün Arapça zuqāq’dan alındığı kanısındadır (Hasan Eren, TDES, s.372). Eren, Škaljić ve Andriotis’e atfen Bulgarca sokák, Sırpça sòkak ve Rumca sokáki sözleri gibi bir kısım Balkan Dillerine Türkçeden geçmiştir (Eren, agy).

    Çarşı sözünü çar (=dört) ve suq sözlerine dayandıranların bu görüşüne katıldığımı söyleyemem. Çünkü, Çarşı sözünde Farsça çar (=dört) ve su (=yan, taraf) sözlerine istinaden dört yanlı, dört tarafı dükkânlarla çevrili yer belirtilmiştir. Ayrıca Aryen bir sözcüğe Semitik bir sözcüğü iliştirmenin çok da uygulanır bir yol olmadığını düşünüyorum.