Somurtmak

26 Aralık 2020

     Bir kimseye karşı kırgınlığını, dargınlığını, küskünlüğünü yüz ifadesiyle belli etmek. Somurtmak sözünün ne Orta Çağda ne de şimdiki Türkçeye yakın dillerde kullanımı yaygın değildir. Macarca szomorú (=üzgün) ve szomorúsag (=keder) ile ilişkili görünmektedir. ‘Ağrı’ karşılığında dile getirilen İsveççe smärta, Danca smerte ve Almanca Schmerz sözleri de aynı kökenden kaynaklanmıştır. Almanca Kummer ve Lehçe smutek ‘keder’ demektir. Lehçe smutny ile Çekçe smutny ‘üzgün’ karşılığında telaffuz ediliyor. Aslında üzülmek, keder, üzgün ve ölüm karşılığındaki bir kısım sözlerin aynı etimolojik temellere dayalı oldukları kanısındayım. Bu bağlamda Çekçe, Sırpça ve Hırvatça smrt, Rusça smyert, Lehçe śmierć, Fransızca mort, İtalyanca ve Portekizce morte, Romence moarte sözleri ise ‘ölüm’ demektir. Romence supārat (=kızgın) sözü de m/p dönüşümüyle aynı müşterek menşeye dayanmış olmalıdır.

     Türkçedeki somurtmak sözüne yol açtığı kanısında olduğum yukarıda altı çizili sözlerin başta İran Dilleri olmak üzere Hind-Avrupa Dillerindeki ‘ölüm’le ilgili mr köküne istinat ettiklerini söyleyebilirim. Öte yanda Kürtçe mırûz (=somurtkan) sözü mırûzın şekliyle de bilinir. Aynı dilde ‘somurtmak’ karşılığında mırûz kırın (=mırûz etmek) sözü dile getiriliyor. Bu açıdan, Türkçedeki somurtmak sözünü Kaşgarlı Mahmud’un ‘emdirmek; buruşturmak, sorutmak’ karşılığındaki sorıt kelimesiyle ilişkilendirmenin yukarıda yapmış olduğum örneklemeler ve açıklamalar ışığında doğru bir tespit olmadığı görüşündeyim.