Sungur
24 Aralık 2020
Doğan cinsinden yırtıcı bir kuş adı. Türkmenler arasında şahıs adı olarak da tercih edilmektedir. Sungur adı, yaygın olarak ‘akdoğan’ karşılığındadır. Çok önceleri Türkçede songkur şeklinde kullanıldığı belirleniyor. Sonraları bir süre şunkar diye telaffuz edilmiş (G.Raquette, English-Turki dictionary, Leipzig 1927, s.35). Yudahin, “Kırgız Sözlüğü”nde Kırgızların doğan ve atmaca gibi kuşlara şumkar dediklerini aktarmaktadır. Redhous’a göre, songur veya sungur kuşuna Türkçede şungar denilmiş. Redhous, ak-sungur’un ak-doğan, kara-sungur’un, benekli doğan ve bay-sungur’un en büyük doğan kuşu olduğunu belirterek buna laçin de denildiğini aktarmaktadır. Ahmet Vefik Paşa, bay-sungur’un boz-doğan olduğu görüşündedir. Anadolu’da doğan kuşu denilince boz doğan anlaşılmaktadır. İranî bir topluluk olan Kayı’ların şunkar kuşunu kutsadıkları nakledilmektedir. Şunkar kuşunun Türkçede songkur denilen kuş olduğu sanılıyor. Moğollar ise aynı kuşa şingqur veya singhur diyorlardı. Bernhard Munkácsi sungur kelimesinin Farsçadan alındığını öne sürmüştür. Gyula Nemeth ise, sungur’un Türkçe bir kuş adı olduğunu açıklamıştır.
Kırgızca şumkar sözünün aynı dildeki şunğkuy (=sivrilip durmak) kelimesiyle ilişkisi belirsizdir. Bugün de Kırgızcada ‘doğan kuşu’ şumkar adıyla ifade edilmektedir. Uygurcada ‘doğan kuşu’ laçin veya şunkar adıyla biliniyor. Farsçada akdoğan’a şunkar deniliyor. Uygurcadaki şunkar’ın Farsçadan aktarıldığı sanılmaktadır. Sungur adının Uygurca sing (=dağ silsilesi, sıradağ) ve Kürtçe sîng (=yamaç, dağ eteği) sözleriyle ilişkili olabileceğini sanıyorum. Bir çeşit doğan kuşu sayılan sungur kuşu yükseklere konduğundan birçok yörede yüksek yerlere doğan adı verilmiştir: Doğanşehir, Doğanbey, Doğanyurt gibi. “Hüma bulan nider sunkur u şahin/ Şehenşah ile bir olmaya elkin” (Işkname, XIV. yüzyıl).