Tabut

20 Eylül 2019

     Ölünün mezara nakledilmesinde kullanılan sandık. Orta Doğu ve Yakın Doğu’da birçok halk bu kelimeyi ya da bu kelimenin farklı versiyonlarını telaffuz etmişlerdir. Arapça tâbut (=‘kutu, tabut’, çoğ. tevâbît‘) kelimesinden Osmanlıca ya intikal etmiştir. Bu kelimenin, tarihin çok gerilerine istinat ettiği belirlenmektedir. İbranice tebâ, tebâh, Babilce tebîtu, Kıptice db’t ya da tbt kökleriyle ilişkili bulunmaktadır. Kıptice db’t/tb’t (=kutu, tabut) bu kök kelimlerden önceleri, Sumerce tab (yerleştirmek, kapamak, kilitlemek) ve dub (=yerleştirmek) sözleriyle bağlantılı olabilir. Ölünün içine yerleştirildiği, kapatıldığı sandık olması açısından bu kök sözcüklerin tabut kelimesine yol açtıkları söylenebilir. Bu bağlamda, Sumerce du.bu.la (sağlam kasa), kap.kul (sandık) ve Akadca kabkurum (sandık) sözlerini de morfolojik benzerlikler açısından örnekleyebiliriz. İranlılar ve Afganlılar da tabut sözcüğünü kullanıyorlar. Bu bölgelere Aramiler aracılığıyla intikal etmiş olabilir. Aramice tebah sözcüğü İbranicede de aynı şekilde biliniyordu. Hübsmann, Ermenicede taput ya da tabut şeklinin kullanılmış oluşuna dikkatimizi çekmektedir. Hübschmann, Modern Ermenicede tabut şeklinin telaffuz edildiğini aktarmaktadır (H. Hübschmann, “Armenische Grammatik”, Lepzig 1897, s.153). Hübschmann, aynı kaynağın bir sonraki sayfasında, bu kelimenin Ermenilere Farsça aracılığıyla geçmiş olabileceğini belirtmektedir.

     Arthur Jeffery tabut kelimesinin Aramice, İbranice versiyonları üzerinde durmaktadır (Arthur Jeffery, “The Foreign Vocabulary of the Qur’an”, Baroda 1938, s.88). Buna mukabil, Nöldeke ise Habeşçe tbt kök sözcüğüyle ilişkilendirmektedir ki, bu kök sözcük İbrani inançlarında kutsal emanetlerin saklandığı sandığı ifade etmektedir (Theodor Nöldeke, “Neue Beiträge zur Semitischen Sprachwissseschaft”, Strassburg 1910, s. 49). Habeşçedeki bu kök sözcüğün aynı karşılıktaki İbranice tbh köküyle bağlantılı olduğunu düşünüyorum. Tabut sözcüğü geniş bir coğrafyada telaffuz edilmektedir. Kürtçe tawut, Farsça tabut, Hintçe taaboot, Tacikçe tobut; Sindhice, Urduca, Başkırtça, Tatarca ve Peştuca tabut, Maltaca tebut, Özbekçe tobut ya da tābut, Kazakça ve Kırgızca tabıt, Azerice tābut, Uygurca tavıt, Türkmence tābıt başlıca örneklerdir. Öte yandan İspanyolcadaki ataút şeklinin Arapçadan geçtiği kanısındayım.