Tambur

21 Eylül 2019

     Klasik Şark musikisinin tanınmış müzik aleti. Tanbur diye de dile getirilmektedir. Tambur sözcüğünün Sumerce pan.tur (= küçük yay) sözünden dönüştüğü sanılmaktadır. Arapçada tanbur sözcüğü (çoğ. tenâbîr) kullanılmaktadır. Eski Yunanlıların üç telli ve uzun saplı çalgıları olan pandora, Sumerce pan.tur’dan kaynaklanmıştır. Sumercede pan/pana (=yay, kemer) ve tur (küçük) sözcüklerine istinaden pan.tur adı kullanılmıştır. Sumerce ^ĝešban (=ağaç yay) ve ba.na (=yay) sözleri telaffuz edilmişti. Bu Sumerce sözlerle ilişkili olarak Kürtçe pani (=topuk) sözcüğü mevcuttur. Gürcüce panturi, Ermenice pandir, Ossetçe (Alanların Dili) fandyr bir müzik aletini ifade etmektedir. Kürtçe tenbur/tembur ve Farsça tènbur aynı karşılıkta bilinen müzik aracıdır.

     Ünlü tarihçi Mesudî, tambur’un icadını Sodom ve Gomora’nin zevk ve eğlenceye düşkün olan halklarıyla ilişkilendirmektedir. Buna göre, tann (=ahenkli ses) ve bur (helakki mukadder) sözlerine dayandırmaktadır. Buna karşın, bir kısım sözlük yazarları Farsça dum ya da dunba (=kuyruk) ile bara (=kuzu) sözcüklerine bağlamaktadırlar. Ayrıca, burada n-b-r sessizleri görülmüştür. Arapça fiil kökü olan nabara ‘sesi yükseltmek’ olarak belirtilmiştir. Julius Pollux’a göre, tek telli saz Araplar tarafından keşfedilmiştir. Yine ona göre, Asurlular üç telli saza pandoura adını vermişler. Eski Yunanlıların pandora kelimesini Sami halklardan aldığını söyleyen Nicomachus, Monoxordos’un halk arasındaki adının aslına bakılırsa Pandoura olduğunu söylemektedir. Arap edebiyatında tanbur kelimesiyle ilk kez VII. asırda karşılaşılmıştır (F. G. Hammer, “Tanbur”, İA). Oysa, X. Asırda tambur ya da tanbur ud’un tahtını sarmıştır. Bu yüzyılda bilinen tanbur çeşitleri, “tunbur-i Bağdadî”, “tunbur-i Mizani ve “tunbur-i Horasani”dir. X. Asırda Farabi, bu tanbur çeşitlerinin tasvirini çizmiştir. Kuzeybatı İrandaki Deylemliler (bugünkü Dımıliler) tanburu çok iyi kullanıyorlardı. Ehl-i Hak mezheplerinin gereği olarak, halk ezgileriyle deyişle söyleyip ezgiler yakıyorlardı. Suriye tanburu, Çin’in tan-pou-lası, Hindistan’ın tumburu ve Rusya’nın domrası, Eski Yunanlıların pandora’sıdır. Bununla birlikte, domra ya da dombra çırpma ya da vurma yoluyla icra edildiğinden mızrapla çalınan tanbur’dan ayrılmaktadır.

    İspanyolca tambor, Baskça danborra, Özbekçe do’mbira, Maltaca drum, Urduca dormtrum, Latince tympan/um, İrlandaca druma, İsveççe trumma, Romence tambur sözcükleri genel olarak ‘davul’ karşılığında dile getirilmiştir. Tambura ise tambur cinsinden bir çalgı türüdür.