Teleme

9 Aralık 2023

     Bir tür yumuşak ve tuzsuz peynir. Kürtçe delme (=yarı pişmiş yumurta, rafadan) sözcüğüyle bağlantılıdır.  Bu sözcük Farsçada kullanılan deleme (=bir çeşit taze ve yumuşak peynir) sözcüğüyle eş kökenlidir. Farsça delemek şekliyle de biliniyor ki, Burhan-ı Katı sözlüğünde bu sözcük “taze süte maya çalıp karıştırarak taze peynir” yapımını belirtmiştir. Bu bağlamda deleme sözcüğünün yaygın olarak teleme şekliyle telaffuz edildiği anlaşılıyor. Ankara, Yozgat ve Niğde yörelerinde “az pişmiş yumurta, rafadan” karşılığında teleme deniliyor. Sonuç olarak, delme, deleme veya teleme şeklindeki sözcükler yumuşaklığı, katılaşmamış olan yumurta ve peynir gibi besinleri belirtmiştir. Bununla birlikte ‘yumuşaklığı ve koyu sıvı’yı dile getiren helme sözcüğüyle etimolojik bir ilişki olabilir. Yunus Emre’nin söylediği şu beyitte teleme sözcüğü geçiyor: “Yunus bilmez kendi halin, Çalaptır söyletir dilin / Bir nicesi yeni gelin, ak teleme yüzler yatur.” Yunus’un ak teleme sözden maksadı ak yumuşak yüzdür. Erzurum yöresinde “çok taze ‘civil’ peynir; tam pişmemiş yağda yumurta” karşılığında deleme denilmektedir. Sarıkamış ve Kars dolaylarında “yeni yavrulamış inek, koyun vb. hayvanların ilk sütlerinin pişirilip peltelenmiş”i deleme sözcüğüyle ifade ediliyor. Gümüşhane’nin Şiran ilçesi ve çevresinde “kesilmiş süt, süt kesiği” de deleme olarak biliniyor.