Tez
19 Mayıs 2021
TEZ (I) Türkçede tiz şekliyle de bilinmektedir. Acele, çabuk, ivedi. Farsça tîz (=çabuk) sözünden. Farsça tîz-dest (=eli çabuk), tîz-zeban (=çabuk ve güzel konuşan), tîz-fehm (=çabuk kavrayan) gibi sözler kullanılıyor. Türkçede têz gel ‘çabuk gel’, têz git ‘çabuk git’ karşılığındadır. Türkçedeki tez (I) sözcüğü têz şekline uygun olarak yaygın biçimde telaffuz edilmektedir. Tez (I) sözcüğü hem ‘ivedi, çabuk’ hem de ‘sivri, ince ve keskin’ oluşu belirtmektedir. Aynı zamanda, tiz sözü müzikte ‘ince ses’ olarak biliniyor. Farsça têz (=keskin, hızlı, güçlü, kuvvetli) ve têj (=ok), Yunanca tij (=keskin), Mazenderan’da tij (=keskin), Eski Farsça tigra (=ok) sözleriyle birlikte Pehlevice tej veya têz sözleri ‘balta’ karşılığındadır. Farsça tēse kelimesi de ‘balta’ demektir. İran Dillerindeki benzer sözler Avestaca taeža (=keskin kenarlı, kenarları keskin veya sivri olan şey) sözünden kaynaklanmaktadır. Kürtçe țuj, Beluçça ve Afganca têz ‘keskin, acı ve hızlı’ demektir. Sanskritçe tivra (=keskin, sivri, kuvvetli) sözü Kürtçe țevır (=kazma) ve țevrık (=çapa) sözüyle bağlantılıdır. Sanskritçe tic (=keskinleşmek, sivrileşmek) kelimesi de belirtilen örneklere eklenebilir. Sanskritçede tigme ve tikta sözleri ‘acı, sivri, sert ve keskin’ oluşu ifade etmektedir. Türkçede kullanılan têz ve tiz sözlerinin ‘çabuk, acele’ demek olduğu, müzik alanında tiz sözünün ise ‘ince, sivri’ sesi dile getirdiği anlaşılmaktadır. Têz kelimesi, ‘çabuk, acele’ karşılığında Türkçeye yakın dillere de İrani Dillerden intikal etmiştir. Azerice, Kazakça, Kırgızca, Özbekçe ve Uygurca tēz; Türkmence, Tatarca ve Başkırtça tiz şeklinde telaffuz edilmektedir.
TEZ (II) Öneri, iddia, sav; üniversitelerde bir fikri açıklamaya yönelik hazırlanan akademik ödev. Fransızca thése (tez: ‘iddia, sav, üniversite ödevi’) sözünden. Eski Yunanca thésis (=yerleştirme, düzenleme; bir prensip koyma) kelimesinden kaynaklanıyor. Aynı dilde aynı kökten thésmios (=Tanrısal yasalara uygun; yasal, kanuni), thesmós (=[Tanrılarca] konulan yasa, kanun) gibi sözler de kullanılıyordu. İngilizce thesis, Almanca These, İtalyanca tesi.