Tiftik

8 Şubat 2021

    Tiftik keçisinin tel tel olan ince uzun, yumuşak ve parlak yünü, moher. Kimi sözlükler yaygın olarak tiftik kelimesinin Arapça fetk köküne istinaden teftik (=açma, yarma, yarılma) sözcüğüne bağlanması doğru olmasa gerektir. Bana öyle geliyor ki, tiftik kelimesi Tibet adına istinaden dile getirilen tibetik sözüyle ilişkilidir. Tibetik Diller, Tibet’te konuşulan diller demektir. Tibetik ise Tibet’e özgü şeyleri ifade etmiştir. Tibet’in tiftik keçileri tiftiği üzerinde bolca bulunan keçilerdir. İlk Çağda Ankara’da tiftik keçilerinin bulunduğuna dair herhangi bir kayıtla karşılaşmadım. O nedenle, Ankara’nın tiftik keçilerini bu yöreye gelen göçebe Oğuz boyları başta olmak üzere bir kısım oymakların veya aşiretlerin beraberlerinde getirmiş olmaları mümkündür. Tiftik sözcüğü bir kısım Türkçeye yakın dillerde ‘tüy’ karşılığında telaffuz edilen sözlerle bağlantılı olmalıdır. ‘Tüy’ karşılığında Kazakça tübit,  Başkırtça ve Tatarca dibit, Uygurca tivin, Azerice tiftik denilmektedir. Farsça ve Kürtçe teftîk (=keçi kılı), Özbekçe tivit (=tüy), Karakalpakça tebit (=deve yünü) sözcükleri biliniyor. Türklere dair eski belgelerde Tibet’in adı Tüpüt olarak geçiyor. ‘Tüy’ karşılığında Tibet’in Türklerce kullanılan adı Tüpüt sözü dikkati çekmektedir. Eski Moğol koyun postu da tibetik adıyla bilinmektedir. Kürtçede tıftık de biliniyor. Tibetik (=Tibet’e özgü) sözü zamanla tiptik ve tiftik şekline dönüşmüştür. Tibet’in tiftik keçileri ve koyunları Tibet halkının giyimine tiftik veya yünleriyle önemli düzeyde katkılar yapmıştır. Eremeev,  Türkçedeki tiftik sözcüğünün Kürtçe teftîk sözcüğünden alıntı olduğunu öne sürmüştür. Oysa bu sözcüğün Farsça teftîk veya taftîk üzerinden Kürtçeye intikali uygundur.

    Tiftikten çorap, bere, battaniye, kaşkol ve benzerleri yapılıyordu. XVII. yüzyılda Ankara’da tiftik boyama atelyeleri Ankara Ermenileri tarafından işletiliyordu. Bu işletmelerde sof veya muhayyer boyanıyordu. Ankara tiftik keçileri dikkatle incelendiğinde Tibet’in tiftik keçilerine oldukça benzediği görülecektir. Ancak Tibet‘in Tiftik keçilerinin üzerleri alabildiğine yoğun bir tiftik katmanıyla kaplıdır. Türkçede tiftik tiftik olmak deyimi tel tel ayrılmak olarak anlaşılıyor.