Torlak

20 Kasım 2020

     Genç, yakışıklı, güzel, civan, toy; derviş. Ankara, Zonguldak, Adana ve Konya yöreleri başta olmak üzere birçok yerde ‘güzel, yakışıklı’ karşılığında torlak denilirken; İzmir, Afyon, Çanakkale, Ordu, Sivas, Artvin, Antep ve Tokat yörelerinde ise y’atkın olmayan genç’ torlak sözüyle anılmış. Rize dolaylarında ‘yaşına göre iri ve gürbüz çocuk’ torlak sözcüğüyle biliniyor. Çorum havalisinde torlak sözcüğü ‘işe yatkın olmayan genç’ demektir. Kaşgarlı Mahmud, turlak şeklinde aktardığı kelimeyi ‘zayıf, arık’ karşılığında belirtmektedir. XV. yüzyılda küçük bir kuş çeşidi de torlak adıyla ifade edilmiş. XVI. yüzyılda Âşık Paşazade Derviş Ahmet Âşıkî bin Yahya tarafından yazılan “Tevarih-i Âl-i Osman” adlı eserde “Bir torlak uşağa ikrar ettim ki ana Hacı Bektaşoğlu derler” açıklamasını yapmaktadır. Aynı yüzyılda Gelibolulu Mustafa Âli, “Âli Divanı”da: “Abdal-ı debr derd ili torlağıdır bize/Mihr ile mahı cevr ü cefa dağıdır bize” demektedir. Bursalı Lâmii Çelebi’nin güldürücü ve öğütleyici küçük hikâyelerinden oluşan “Mecma-ül-Letaif”inde: “Sultan Murat Han Gazi azm-i şikâr eylerken Rum torlaklarından bir güruh-ı mekruh yolca karşı gelirler” ifadesi yer almaktadır. Anadolu’da yerel ağızlarda dorlak ve toralak şekilleri de görülüyor. Rumcada görülen turlak şeklinin Oğuzca konuşan boylardan alındığı kanısındayım. Torlak sözünde Türkçe parlak, dazlak, cavlak, toparlak gibi sözlerde olduğu üzere -lak son eki görülmektedir. Bununla birlikte etimolojik açıdan Ermenice torn ve Kürtçe torın kelimeleriyle bir ilişkinin olması mümkündür. Türkçeye de intikal olan torun kelimesindeki tor kökünün gençlik, tecrübesizlik ve benzeri içeriklere haiz olduğu anlaşılıyor. XV. yüzyılın başlarında Osmanlı yönetimine başkaldırdığı gerekçesiyle Manisa’da idam edilen Torlak Kemal‘e verilen Torlak adı bir lakaptan ibaretti.