Tümen

3 Şubat 2021

     Tugayla kolordu arasında yer alan birlik, fırka; on bin erden oluşan askeri birlik. Moğolca tümen (=on bin; yığın, çokluk) sözünden alınmadır. Moğol imparatoru Cengiz Han’ın askeri düzenlemesinde on bin erden oluşan askeri birliklere de yer verilmişti. Moğol ordusunda tümen komutanına tümen-un-noyan deniliyordu. Bkz. Noyan. Moğollar; ordusunu onlu, yüzlü, binli, on binli kısımlara ayırmıştı. Söz gelimi Moğolca minğ/ming, ‘bin’ demektir. Mingan-o Noyan, ‘binbaşı’ karşılığındadır. Ferdinand D. Lessıng’in, “Moğolca-Türkçe Sözlüğü”nde (II/1315) “tümen arad” karşılığında ‘halk’, ‘tüm kalabalıklar’ yazılıdır. Moğolcadaki tümen (=on bin) sözüne istinaden ‘on bin akçe değerindeki İran para birimi’ne de tümen denilmiş. Türkçede tümen tümen sözü ‘yığın yığın’ olrak biliniyor. Moğolcadaki tümen sözünün Kürtçe tum (=tepe, toprak yığını) sözüyle tarihsel açıdan etimolojik bir münasebetinin olması mümkündür. Köktürklere ait Orhon Yazıtları’nda da Moğolcadan alınma tümen sözcüğü kullanılmış. Moğollar disiplinli ve düzenli askeri teşkilatlarıyla başta Türkler olmak üzere mücavir halkları da etkilemişlerdir.