Üsküf

10 Mayıs 2020

     Başlık, serpuş. Yeniçeri subaylarının giydikleri sırma işlemeli, yarısı arkaya sarkan uzun sarık veya börk. Iskufa şekliyle de biliniyordu. İtalyanca scuffia (=başlık, baş örtüsü), Yunanca skúfi, skúfia, skúfaki veya skúfos sözleri ‘başlık, takke, külâh, fes’ karşılığındadır. Aynı dilde skúfatos (=başlıklı, küllahlı) sözü de yer almaktadır. Rumcada skúfia, Arapçada usqūfiya olarak telaffuz edilmektedir. Akadca kubšum (=başlık), İbranice qobha (=zırhlı başlık, kask), Aşağı Latince cuphia (=başlık), Eski Yukarı Almanca kuphya ve kuppa (=ayin başlığı); Fransızca coiffe (=kadın başlığı, hotoz), coiffure (=başlık) ve escoffion (=başlık), İspanyolca escofia ve cofia, Eski İngilizce coif sözleri ‘başlık, bere, baş örtüsü’ olarak bilinmiştir. Fransızca coiffeur (=kuaför, berber) ve coiffeuse (=kadın tuvalet masası) ve coiffer (=birinin başına bir şey giydirmek) sözleri de aynı kökene dayanmaktadır. Kuaför karşılığında Romence coafor, Flemenkçe ve Hollandaca kapper, Lüksemburgca coiffer sözleri bulunurken Arapça qubat (=başlık), Kürtçe kefî (=erkek baş örtüsü) ve kefiye (=türban), İspanyolca escofia veya cofia (=başlık), Arapça kefr (=örtme), Arapça kefiye veya keffiye (=Arap erkeklerinin omuzları da örten püsküllü baş örtüsü) kelimelerinin ortak etimolojik kökenden kaynaklandıkları anlaşılmaktadır.

     Manisa’nın Salihli, Ankara’nın Güdül ve Muğla’nın Aliköy yöresinde ‘kenarları işlemeli başörtüsü’ne üsküf denilmektedir. Kırşehir ve Burdur dolaylarında ‘hükümdar başlıkları ve gelin başlıkları’na da üsküf deniliyor. Kayseri civarında ‘yünden örme başlık’lar da üsküf diye biliniyor. Kıbrıs’ta ‘gazyağı lambalarında kullanılan başlık’ karşılığında üsküf sözü kullanılmaktadır. Ayrıca, Çankırı, Samsun, Merzifon, Nizip ve Bor yörelerinde ‘nargile başlığına geçirilen madeni kafes’ üsküf sözüyle dile getiriliyor. Kastamonu’nun Taşköprü ilçesinde ‘gelinlik yapılan bir çeşit sırmalı kumaş’ ile Samsun ve çevresinde ‘kalın ipekli, değerli eski zaman kumaşlarından yapılan kolsuz düğün giysisi’ üsküfe adıyla ifade ediliyor. Mazgirt, Pertek, Elazığ, Erzurum, Sivas ve Artvin havalisinde ‘yüksük’ karşılığında üsküf sözü telaffuz ediliyor.