Uyku

30 Kasım 2020

     Canlılarda dış etkenlere karşı algısal tepkilerin yitirildiği süreç. Türkçe uyku sözcüğü Orta Çağda Türkçede u, uu veya uw şekliyle kullanılıyordu. Brahman metinlerinde Türkçe u (=uyku) şekli görülüyor. Buna rağmen Orta Çağda yazılmış olan Kaşgarlı’nın sözlüğünde u, udh ve udhu sözcükleri ‘uyku’ karşılığında aktarılmıştır. Kaşgarlı udhı (=uyumak), udhıdı (=uyudu), udhıkla (=uyuklamak), udhıt (=uyutmak), udhıtgan (=uyutan) ve benzeri sözleri ifade etmiştir. Yusuf Has Hacib, “Kutadgu Bilig” adlı kitabında u (=uyku), uḍı (=uyumak), uḍḳu (=uyku), uḍıt (=uyutmak) sözcüklerini kullanmıştır. Günümüzde Azerice yuḥu (=uyku) sözcüğü Elazığ başta olmak üzere Yukarı Fırat bölgesinde de telaffuz ediliyor. ‘Uyku’ karşılığında Uygurlar ve Kırgızlar uyḳu, Türkmenler ūḳı, Kazaklar uyḳı, Özbekler uyḳu, Başkırtlar yoḳo ve Tatarlar yoḳı diyorlar.

      Ünlü şair Fuzulî de yuḥu (=uyku) sözünü kullanmış: “Bahtın uyananda bu yuḥudan/ Hırsın yorulanda cüst ü cüdan”. Fuzulî’de yuku şekli de görülüyor: “Bir visale yuku ahvali demek mümkin idi/ Eğer olsaydı yuku dide-i giryanımıza”.

    Türkçedeki uyku sözü yukarıda da ifade ettiğim üzere Orta Çağda Türkçede u (=uyku) şekliyle biliniyordu. Türkçedeki u (=uyku) sözcüğünün kökeninde Sumerce u (=uyku, uyumak) sözcüğü bulunmaktadır.