Üzeyr

25 Eylül 2019

   Tevrat’a göre, bir peygamber adı. Kur’an’ın Tevbe Suresi’nde (9/30) de adı geçmektedir. Arapça Uzayr>Uzeyr, Türkçede Üzeyr şeklinde telaffuz edilmiş. 933 yılında vefat eden sözlük yazarı İbn Durayd, Uzayr adından söz ederken onun Arapçaya uyarlanmış İbranice bir isim olduğunu aktarmıştır (İbn Durayd, “Camharat al-luğa” II, Haydarâbâd  1345, s.321). Sonraki sözlük yazarlarından İbn Manzur ve al-Zabidi de aynı görüşü paylaşmıştır. 1145 yılında yayımladığı kitabında, al-Cavaliki de Uzayr adını İbranice kökenli olarak göstermektedir (al-Cavaliki, “al-Mu’arrab”, Kahire 1361, s.230). Bu ismin, Tevrat’taki Azra olduğunu söyleyenler de bulunmaktadır. Geleneksel Yahudi inancına göre, Uzayr Tanrı’nın oğludur. Aynı görüş, Hıristiyanlarca Hz. İsa için söylenmektedir. Taberi, Bakara Suresi’nde (259. ayet) kendisinden söz edilen kişinin de Uzayr olabileceğini varsaymaktadır (Tafsir al-Tabari, V/439).  

    Kudüs İbrani Üniversitesi öğretim üyesi ve Orta Doğu tarihi uzmanı Prof. Moshe Sharon, Arapçadaki Uzayr adının aslının İbranice Ozer (yardımcı) olduğunu öne sürmektedir (Encyclopaedia of the Qur’ān, IV (p-sh); Brill, Leiden-Boston 2004, s.39). Sharon’un yazısında ‘yardımcı’ diye aktardığımız sözcüğün yerine İngilizce helper yazılıdır. İngilizce helper yalnız yardımcı değil, ‘çırak, hizmetçi ve uşak’ karşılığında da telaffuz edilmektedir. Bana öyle geliyor ki, Arapçadaki Abd’Allah (=Allah’ın kulu) adında olduğu üzere İbranice Ozer adı da ‘kul’ karşılığında kullanılmış olabilir.  

    Hatay’ın Dörtyol ve Payas dolayları XV. yüzyılda Uzeyr adını taşıyordu. Sonraları Türkçeye uyarlanarak Özer-İli adıyla anıldı. Bugün Hatay’ın Dörtyol ilçesinin Özerli mahallesi, önceleri Uzeyrli adıyla biliniyordu. Bu mahalle adı XV. yüzyıldaki Uzeyr adından kalmadır. Türkçede yaygın olarak kullanılan Özer kişi ad ya da soyadının da Uzeyr ile ilişkili olduğu görüşündeyim. Bu nedenle, Özer ad ya da soy adının, “özü er olan” şeklinde açıklanmasını da doğru bulmuyorum. Özer adı, tıpkı Ökkeş adı gibi Hatay ve mücavir illerde daha çok kullanılmaktadır.