Yasak

9 Mayıs 2020

  Bir şeyin yapılmasını önlemek için konulan kanunî ya da kanun dışı engellemeler. Türkçede kullanılan yasak sözcüğü Moğolcada yerleşik bulunan  casah (>yasah/yasak) sözcüğünden gelmektedir. Yasak sözcüğü XIII. yüzyıl öncesinde Türkçede kullanılmıyordu. Ünlü Moğol hükümdarı Cengiz Han zamanından beri yaygınlaşmıştır. W. Barthold’a göre, yasa “Cengiz Han Kanunu” veya “Moğol Örfi hukuku”nu belirtmektedir. Tarihçi B. Y. Vladimirtsov’a göre, yasa Moğollarda “kanun, ceza, idarî işler” demektir. G. Doerfer de Moğollardaki casah veya casak (>yasak) sözcüğünü “Cengiz Han Kanunu” olarak nitelendirmiştir.

    Önceleri Moğolcadan Çağataycaya geçen yasak sözünün, Çağataycada farklı karşılıkta kullanıldığı görülüyor. Türkçeye geçtikten sonra da Çağataycadaki gibi, kanun karşılığında değil de bir şeyi engellemek karşılığında ifade edilmiştir. “Moğolların Gizli Tarihi”nde “Çinggis-ḥahan” (=Cengiz Han) ‘nizam’larından Bir başka ifadeyle “casah” (=yasak)’larından söz edilmektedir. Görüldüğü üzere, burada casah (>yasak) sözü “nizam” karşılığında kullanılmıştır. Adı geçen kitabın birden fazla yerinde “Çinggis-ḥan”ın veya “Çinggis-ḥahan”ın “meşhur Casah (yasa, kanun) ları”na değinilmektedir. Türkçeden gayri, Azerice, Kazakça, Kırgızca, Özbekçe, Türkmence, Tatarca ve Başkırtçada yasa sözü kullanılmamaktadır.

   Türkçedeki yasa sözü de Moğolca casah (>yasah: ‘kanun, nizam, düzenleme’) sözünden dönüştürülmüştür. Moğolcada “kanun, nizam, düzenleme” diye bilinen bu kelimenin Türkçede ‘kanuna uyarlı veya kanun dışı engelleme, menetme’ olarak kullanıldığı görülmektedir. Yasak karşılığında Azerice ve Türkmence gadağan, Özbekçe katäğàn sözleri telaffuz edilmektedir. Bunlara benzer olarak, Kürtçe qedeḥe (=yasak) sözü dile getirilmektedir. Aynı dilde qedeḥe būn (=yasak olmak) ve qedeḥe ḳırın (=yasaklamak) sözleri de kullanılıyor.