Yenge

5 Nisan 2021

     Kardeş, dayı ve amcanın hanımı.  Yenge sözcüğündeki yen- ön ekinin aslının yeni sözcüğü olduğu, ‘yeni’nin ise Kürtçe nu (=yeni) sözünün Türkmenlerce e-nu veya inu şeklinde okunmasından kaynaklandığını sanıyorum. Kürtçedeki -ge son ekinin ise yer adlarında ‘yer’; diğer sözlerde ise ‘sahip oluş’u ifade ettiği anlaşılmaktadır. Bu nedenle, Türkçe yenge sözünün, kökü Kürtçede mevcut olan ê-nu-ge (=yeni olan) ifadesinden kaynaklanmış da olabilir. Kaşgarlı Mahmud da sözlüğünde “yenğge” şeklini aktararak “yenge, büyük kardaşın karısı” karşılığında ifade etmiştir. Kaşgarlı’nın belirttiği yenğge sözü de yenğ (<yeniğ, ê-nu, ê-niğ) ve -ge son ekinden oluşmaktadır. Bir zamanlar yazılı olarak belirtmiş olmasam dahi, yenge sözünün yeni-gelin ifadesinin kısaltılmış şekli olduğu kanısındaydım. Oysa yeni-gelin sözünün kısaltılmışı olduğuna dair eski metinlerde ve kaynaklarda -bu yönde- herhangi bir bilgiyle karşılaşılmamaktadır. Böyle olsaydı Kaşgarlı da kendi çağında bu durumu açıklayabilirdi. Bkz. Yeni.

     Bir görüşe göre  yenge kelimesi yanı/yangı (=yeni) ve eke (=kız kardeş, abla, hala) sözlerinden oluşmuştur. Kaşgarlı eke sözcüğünü “büyük kız kardeş” olarak tanımlıyor. Annemarie von Gabain ise “äkä” (eke) sözcüğünü “abla, hala” karşılığında belirtmektedir. Yenge sözünün kökenine dair bu ikinci açıklama da bir varsayım düzeyindedir. Öte yandan yenge sözünü kimileri de geline yardımcı olmak veya yanında durmak karşılığında yanı-ge veya yange şekillerine bağlamaktadırlar. Bu görüşte olanlara sormak gerekir, ‘yenge’nin yanındaki yenge oluyor da ‘yenge’nin kendisi ne oluyor? Dil de mantığa dayanır. Mantıksız bir takım türetimlerle sözün kökenini açıklama gayretleri bilimsel esaslara ve metodolojiye uygun olmuyor.