Yılan

9 Mayıs 2020

     Sürüngenlerden ayaksız ince ve uzun olanların genel adı, uzun hayvan. Ok yılanı, Engerek yılanı, Çıngıraklı yılan, Kara yılan, Su yılanı, Gözlüklü yılan, Boa yılanı gibi çeşitleri vardır. Azerice ve Özbekçe ilan; Başkırtça, Kazakça, Tatarca ve Türkmence yılan, Uygurca yilan ve Kırgızca cılan olarak biliniyor. Yukarı Fırat Bölgesi’nde ilan şekliyle de telaffuz edilmektedir. Eski Çince lung kelimesinden gelmektedir. Lung, Eski Çincede ‘ejderha, dragon, yılan’ karşılığında ifade edilmiştir. Çinliler geniş açıdan lung sözünü ‘birkaç başlı, yılan vücutlu, güçlü hükümdar, ejderha’ olarak anmışlar. Eski Çin sanatında da lung motifleriyle karşılaşılmıştır. Çinlilerden etkilenmiş olan Türk boyları lung sözünü alarak birçok zaman lu şekliyle belirtmişler. Türkler Orta Çağ’da lu yılı dediklerinde ‘yılan yılı’ anlaşılıyordu. Sonraları Türkler ‘yılan’a lan ve i-lan dediler. İlan sözü yaygın olarak yılan şekliyle dile getirildi. Kaşgarlı Mahmud yılan şeklini aktarmaktadır.

    Batı Dillerinde yer alan long (=uzun) sözünün yılan sözüne temel oluşturan Çince lung ile ne denli bir münasebet içinde olduğu henüz belirlenebilmiş değildir. Almanca Schlange, Flemenkçe slang, Danca slange ‘yılan’ karşılığında ifade edilmektedir. Buna karşılık, Almanca, Flemenkçe ve Danca lang, Fransızca ve İngilizce long sözleri ‘uzun’ karşılığındadır. Eski çağlarda Küçük Asya başta olmak üzere, bir kısım bölgelerde İlluanka denilen dev bir yılandan söz edilmiştir. Eski Çince lung kelimesi, sonraları Çincede loo veya loon olarak telaffuz edilmiş. Bugünkü Çincede Zhāng sözü ‘uzun’ karşılığındadır. Çok önceleri yalnızca ‘ejderha’ olarak bilinen Çince lung sözü zamanla Türkçede -lan şekliyle bir kısım hayvan adlarında son ek olmuştur: yılan, aslan, kaplan, sırtlan, burslan, küheylan gibi.