Yörük

23 Nisan 2020

    Toprağa yerleşik olmayan gezginci, konar göçer topluluk. Yaygın olarak hayvancılıkla geçinip çadırlarda yaşayanlar. Kaşgarlı Mahmud’un aktardığı “yor (= yürümek)”, “yorı (=yürümek, gitmek, varmak)” ve “yorık (=yürüme, gidiş)” sözleriyle bağlantılıdır. Orhon Yazıtları’nda da “yorı (=yürümek)” sözüyle karşılaşmaktayız. Hızlılık ve koşuculuk ihtiva eden Türkçe yüg sözüyle ilişkilendirilemez. Kaşgarlı yüg köküne istinaden “yügrük (=koşucu)”, “yügrüş (=koşuşmak)”, “yüg (ü) ür (=at koşmak, yügrükçe koşmak)” ve “yügürt (=koşturmak)” sözlerine yer vermiştir. Bir kısım sözlük yazarları yörük sözünü “yügrük (=koşucu)” ile açıklamaya çalışmaktadırlar. Oysa bin yıl önceki Türkçede “yorık (=yürüme, gidiş)” ile “yügrük (=koşucu)” kelimeleri ayrı köklerden gelen farklı kelimelerdi.

     Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig’te “yor (=yürümek)” ve “yorı (=yürümek, varmak) sözlerini kullanmaktadır. Ayrıca adı geçen kitabın 5379. beytinde “Uçarı uçurmaz senin kuşların/Yürürü yürütmez senin kaplanın, itin” derken “yorığ” sözünü ‘yürüyen’ karşılığında ifade etmiştir. Kutadgu Bilig’de “yügür (=koşmak)” ve “yügürt (=koşturmak)” sözleri de yer almaktadır. 575. Beytte “Bir oğlan koşarak yetiştirdi haberi/Ay-toldı kalkıp sevinçle giyindi” denilirken koşma eylemi, yügür (=koşmak) sözüyle belirtilmektedir.

     Yörük kelimesinin, yukarıda aktardığım ve Yusuf Has Hacib’in açıkladığı “yorığ (=yürüyen)” sözünden dönüştüğü kanısındayım. Zamanla ‘yörümek‘le veya ‘yürümek‘le ilişkilendirilerek yörük veya yürük denilmiştir. Yörük sözünün ilk yer aldığı kaynaklardan biri, XV. yüzyılın ilk yarısında kaleme alınan Yazıcıoğlu Ali’nin “Tarih-i Âl-i Selçuk” adlı kitabıdır. Yörük adının belirli bir etnik topluluğa ait olmadığı, her kavimden ya da etnik zümrelerden kimselerin göçebe ve çadırda yaşayanına denildiği anlaşılmaktadır. Yörük, bir başka ifadeyle ‘göçer‘dir ki Kürtçede koçer sözcüğüyle biliniyor.