Yürek

6 Mayıs 2024

     Kalp. Aynı karşılıkta Orta Çağ Türkçesindeki yürek sözcüğünden. Bu sözcük aynı çağda Türkçede yüreg şekliyle de ifade edilmiştir. Orta Çağ Türkçesindeki yor/yorı (=yürümek, hareket etmek) sözcüğüne dayanmaktadır. Bu sözcük yör veya yür biçimlerine de bürünmüştür. Bu bağlamda yürek sözcüğünün yür (=yürümek, hareket etmek, kımıldamak) sözcüğüne partisip eki olan -ek son ekiyle türetilmiş olması uygundur. Bununla birlikte Orhon Yazıtlarındaki yügür (=koşmak, akmak; çalışmak, çabalamak) sözcüğü de yür ile aynı köktendir. Kalp hareket eden, devri daim yapan bir organ olması nedeniyle bu yönde bir adlandırma yapılmıştır. Azerice ürek, Kıpçakça yürek, Başkırtça ve Tatarca yöräk, Özbekçe ve Uygurca yüräk, Kazakça jürek, Kırgızca cürök, Karakalpakça ju’rek, Kumukça ûrek, Yakutça süréh. Yakutçada sözcük başındaki y harfi kural gereği s’ye dönüşür. Moğolca cirüken (=kalp, yürek) sözcüğü Türkçe yürek ile bağlantılıdır. Adı geçen dillerin bir kısmında yürek karşılığındaki Farsça dil ve Arapça  ḳalb sözcükleri de yerleşmiştir. Kerkük yöresi Türkmenlerinde ürek biçimiyle ifade ediliyor.