Zemheri

9 Mart 2020

       Kışın en soğuk günleri, karakış. 22 Aralık ile 31 Ocak arasındaki dönem. Arapça zemheri (=karakış) kelimesinin Farsça zemherîr (=pek soğuk) sözünden alınmış olduğu görüşündeyim. Bir kısım sözlüklerin aksine, zemheri’nin Farsçadan Osmanlıcaya geçmiş olduğunu sanıyorum. Farsça zemherirdeki zem kökü ‘soğuk’, herir ise ‘ortaya çıkan, yapan’ demektir. Zem kök unsuru, Farsça zemistan (=kış) sözünde de bulunmaktadır. Farsça zemistan’ın Kürtçede zıvıstan (=kış) şeklinde mevcut olduğunu görmekteyiz. Bunların öncesinde Pehlevice ve Partçada zam veya zamistan sözü bulunuyor. Ossetçe /Alanca zumug ve zımag şekli aynı karşılıkta ifade edilmiş. Benzer sözleri Beluçça zamistan, zavistan, zımistan; Afganca zamistan, Tacikçe zimiston (=kış) ve Urduca zimistan (=kış) örneklerinde bulmaktayız.

     Rusça, Sırpça, Hırvatça, Bulgarca, Slovence ve Makedonca zima; Çekçe zimni, Litvanca žiema, Slovakça zimné, Arnavutça dimär, Yunanca kheimónas, Gürcüce zamtari ve Ermenice dzmerr sözlerinin ‘kış’ karşılığında telaffuz edildiğini görmekteyiz. Bu sözlerdeki zem, zim ya da zam kök unsuru ‘kış’ ve ‘soğuk’ oluşu içermektedir. Etimolojik açıdan birçok dilde ortak bir kökenin varlığı belirlenmektedir.

    Türkçede zemheri zürefası, kışın şıklık olsun diye ince giyinene söylenir. Zemherinin düşkünü beyaz giyer kış günü sözü, ekonomik durumunun elvermemesine rağmen modaya uymak uğruna giydiklerinin kış mevsimine uygun olmaması durumudur.