Zımbırtı

15 Aralık 2020

     Kulağı rahatsız edecek denli bir telli çalgının seslendirilmesi. “Kes şu zımbırtıyı” denilerek tepki çeken nahoş çalgı sesi. Kürtçe zımbırti (=kulağı rahatsız eden telli çalgı sesi) kelimesinden kaynaklanıyor olmalıdır. Yukarı Fırat bölgesi Kürtçesinde de aynı söz telaffuz ediliyor. Kürtçe zımbırti kelimesinin zım ön ekinin İbranice simer veya zimer (=şarkı söylemek) sözüyle de ilişkili olması mümkündür. İbranicede bu sözün zammer şekli de görülüyor. Zımbırtı kelimesindeki -bırtı son eki Kürtçe tınbıl (=dümbelek) veya tenbur (=telli çalgı, bağlama, tanbura) kelimelerinden dönüştürülmüş olabilir. Öte yanda, Kürtçe tenbur  ve Arapça tanbur sözünün Sumerce pan.tur (=telli çalgı, tanbur, bağlama) kelimesinden geldiği kanısındayım. Orta Asya’daki kopuz denen telli çalgının menşeyi de Sumerlilerin pantur’udur. Kürtçe tenbur kelimesi Batı Dillerine intikal etmiştir. Söz gelimi Fransızcada timbre (ten’br: ‘ses, çınlak’) sözü telaffuz edilmektedir. Flemenkçe zingen, Almanca singen, Danca synge, İsveççe sjunge, Romence sinta, İngilizce sing, Portekizce ve İspanyolca cantar sözleri ‘şarkı söylemek’ diye biliniyor. Bu sözlerdeki ortak fonemlerin mevcudiyeti nedeniyle ortak bir menşeden gelmiş olduklarını olası kılmaktadır. Zımbırtı sözündeki zım ön eki, aynı zamanda Kürtçe zıngin (=zınlamak, gümlemek) yüklemiyle de ilişkilidir. Bu bağlamda, aynı dilde zıngıl (=çıngırak) ve zıngılık (=küçük çıngırak, yaygın olarak koyunların boynuna takılır) sözleri de bulunuyor. Zımbırtı sözü zınbırtı şekliyle de telaffuz edilmektedir.