Zümrüt

23 Haziran 2020

     Cam parlaklığında, yeşil renkte, saydam bir süs taşı. Arapça zümürrüd sözünden alınmadır. Osmanlıcada ve sonra Türkçede kullanıldı. Sumerce za-ha-am (=parlamak), Akadca namurrum (=parlamak) sözleriyle ilişkili olduğunu sanıyorum. Akadcada namārum, murrum ve nūrum kelimeleri de aynı karşılıkta kullanılmıştır. Etimolojik açıdan, Sumercedeki za ön hecesinin sonraları bir kısım halklarca ifade edilen zi (=ışık, parlama) ile bağlantılı olduğu kanısındayım. Bunun zü versiyonu zümrüt sözünün ön hecesidir. Zümrüt kelimesi, zü-mürrüm, zü-mürrü(d/t) evrimiyle türemiştir. Sanskritçe marakata (=zümrüt) sözü, içindeki m-r-t harflerinin varlığı nedeniyle zümrüt sözüyle ilişkili gibi görünmektedir.

     Eski Yunancada smáo (=parlatmak) köküyle ilişkili olarak smáragdos (=zümrüt) sözü bulunuyordu. Eski Yunanca smaragéo (=gök gürültüsü, gök parlaması) ve smaragé (=gürültü, çatırtı) sözleri de aynı kökten türetilmiştir. Eski Yunanca smáragdos (=zümrüt) sözü Latincede smaragdus diye telaffuz edilmiş. İtalyanca smeraldo, İspanyolca, Portekizce ve Katalanca esmeralda, Çağdaş Yunancada smarágdi, Romence smerald, Fince smaragdi; Flemenkçe, Macarca, Sırpça, Boşnakça, Hırvatça ve Makedonca smaragd, Farsça zümrüd, Tacikçe zumurrad, Lehçe szmaragd, Urduca zümrud, Rusça İzumrud, Kürtçe zımrûd/zımrût, Ermenice zmruḥt, Svahilice zumaridi, Almanca Smaragd, İbranice izmaragard veya izēmarēgāt, Gürcüce zurmukht’i, Peştuca zumrud, Azerice zümrüd,  Kırgızca zümürüt, Kazakça izumrut, Özbekçe zümräd, Türkmence zümerret ve Uygurca zümrät diye biliniyor. Aynı sözlerin bir devamı niteliğinde İngilizce emerald, Fransızca émeraude ve Maltaca emerald şekli kullanılmış.  

     Ahterî Mustafa Efendi, “Ahterî-i Kebir”de zümürrüd olarak söz etmekte ve “Bir kıymetli taştır ki gök olur ve yeşil olur zeberced dahi derler” açıklamasını yapmaktadır. Ahterî Mustafa Efendi, zümürrüd sözünü “cevahir kısmından yeşil, şeffaf bir taştır, zebercede benzer” diye eklemektedir. Masallarda anlatılan ve sözlüklerde var olmadığı söylenen zümrüdüanka kuşunun tavus kuşu olması mümkündür. Çünkü, mükemmel açılan kanatları mavi karışımıyla birlikte, zümrüt yeşilindedir. Zümrüdüanka kuşunun Farsça ve Arapça adı simurg-i ankā olarak biliniyor. Zümrüt, daha çok bayan şahıs adı olarak da kullanılıyor.