Reis

18 Eylül 2019

      Şef, yönetici, kaptan, başkan. Arapça re’is (=şef, lider, yönetici) kelimesinden gelmektedir. Arapça re’is kelimesi Aryen bir halk olan Sumerlilerin dilinden kaynaklanmaktadır. Sumerce ra-si (=baş, kafa), Akadcaya geçince rēšum (=baş, kafa) şeklinde ifade edilmiştir. Akadca rēšum, Aramicede re’şa (=baş) şekliyle kullanılmıştır. Arapça raas ve İbranice roş sözcükleri de ‘kafa, baş’ karşılığındadır.

     Arapça re’is ya da ra’is şekli İspanyolcaya geçerek arraez olarak dile getirilmiştir. Aynı sözcük Portekizcede arrais şeklinde yer almıştır. Reis sözcüğü Türkçeyle akraba diller olan Azericede räis, Başkırtçada räyıs, Kırgızcada rais, Özbekçede räis, Tatarcada rāyis, Uygurcada räis diye bilinmektedir. Türkmenler aynı karşılıkta ‘başlık’ demişler.

     Batı Dillerindeki ras (baş, kafa) sözcüğü de aynı kökenden gelmektedir. Aynı dillerden Fransızcada racisme (=rasizm:’kafatasçılık, ırkçılık’), rationnel (=rasyonel: ‘akla dayalı, aklî’) ve rationalisme (=rasyonalizm: ‘akılcılık’) sözleri bilinmektedir. Bu sözler de Sumerceye dek varan bir tarihselliğe sahiptirler. Latince rex ve regis sözcükleri ‘kral, zorba, despot, lider, patron, zengin’ gibi birçok karşılıkta dile getirilmektedir. Gotça riixs, Hintçe rees, Keltçe rig denilince ‘kral, yönetici, hükümdar’ anlaşılmıştır. Latincede rex ve regis sözcükleriyle bağlantılı olarak regia (=saray, kraliyet çadırı), regalis/regius (=krala ait) ve regina (=kraliçe, soylu kadın) sözcükleri kullanılmaktadır.

     Ras ya da res kök sözcüğü Kürtçe ve Kürtçe ile akraba dillerde tersinden okunarak, sar ya da ser şekliyle bilinmektedir. Buna mukabil, Hintçe sir (=kafa, baş) sözcüğü Batı ülkelerinde ‘soylu, asil’ karşılığında kullanılmıştır. Hintçe sir ve Kürtçe ser kelimeleri aynı kökten türemişler ya da biri diğerine dönüşmüştür.