Kurultay

23 Ağustos 2019

        Resmi ya da gayrı resmi olarak yapılan kurumsal veya kamusal büyük ölçekli toplantılara kurultay denilmektedir. Siyasal partilerin genel kurulları ya da kongreleri de kurultay karşılığında bilinmektedir. TDK Sözlüğü kurultay sözcüğünü Moğolca kuriltay sözcüğüne bağlamaktadır. Harzemlileri önüne katıp Küçük Asya topraklarına gelen Moğollar her günün akşamında “khurultay” adını verdikleri bir meclis oluşturup, bir sonraki gün fethedecekleri bölgeleri ve kılıçtan geçirilecek yöreleri görüşüyorlardı. Önceleri bu sözcüğün Moğolcadan Türkçeye intikal ettiğini sanıyordum. Bugün itibariyle Moğolcadaki khurultay sözcüğünün Çinceden geçtiğini belirliyorum. Ülkemizde yaygın olarak kullandığımız Danıştay, Sayıştay, Yargıtay kurum adlarıyla çalıştay ve kurultay sözcükleri birer örnektirler. Bir zamanlar TBMM genel kuruluna kamutay denilmiştir. Adını saydığım kurum ve sözcük adlarındaki -tay son eki Çincedir. Çince -tay (=büyük) son ekinin Moğolcaya geçtiği anlaşılmaktadır. Çince huiyi-tay (=büyük toplantı) sözü, Moğolcada Khoroo (=kurul)-tay (=büyük) sözüyle karşılanmıştır. Moğollar aynı karşılıkta khurultay sözünü de kullanmışlardır. Moğolca kuri- veya kura- ‘toplamak, yığmak, bir araya getirmek’ diye biliniyordu. Moğollar kurilda (=bir araya gelmek, toplanmak) sözünü de kullanıyorlardı. Çinlilerin ve Moğolların dile getirdikleri ‘büyük meclis’ karşılığındaki adlandırmalar, günümüze de yansımış, cumhuriyet dönemindeki parlamentoya ‘Büyük Millet Meclisi’ denilmiştir.

    Asya’da Türkçeye yakın dillerde kurultay sözcüğü farklı şekillerle de olsa telaffuz edilmektedir. Kazakça kurıltay, Azerice gurultay, Kırgızca kurultay, Türkmence gurultay, Tatarca korıltay, Uygurca kurultay, Özbekçe kurultay gibi. Kurultay sözcüğünü Ruslar kurultay ya da kongress biçimiyle biliyorlar. Bkz. Yargıtay.