28 Ocak 2021
Kardeş, erkek kardeş, ağabey, büyük kardeş. Kürtçe da (=anne) ve Farsça daşten (=sahip olmak) yüklemiyle bağlantıl olan -daş (=sahip olan, -den olan, -den gelen) son ekiyle türetilmiştir. Bu bağlamda türetilen da-daş sözcüğü ‘aynı anneye sahip olma, aynı anneden olma; kardeş, ağabey, erkek kardeş’ karşılığındadır; tıpkı arka-daş, yol-daş, sır-daş, bek-daş gibi. Farsçada dadaş (=erkek kardeş) sözü kullanılıyor. Aynı sözcük Farsçadan Azericeye de aynı şekliyle intikal etmiştir. Anne kelimesi Farsçada valide veya mader olarak biliniyor. O nedenle, dadaş sözündeki da (=anne) sözcüğü Kürtçedir. Buna mukabil Erzurum, Artvin ve Kars dolaylarında ‘büyük kardeş, ağabey’ karşılığında dada kelimesi kullanılmaktadır. Bu yörelerdeki dada sözcüğü dadaş’dan dönüşmüştür. Dadaş’ın sonundaki ş harfi göçüşmüştür.
Manisa’nın Kırkağaç havalisinde dadaş sözü ‘kardeş’, ‘erkek kardeş’ karşılığındadır. Batı Anadolu’nun birçok yöresinde dadaş ‘bir aylıktan iki yaşına kadar olan çocuk’ karşılığındadır. Amasya çevresinde dadaş sözü ‘ikiz kardeşler’i dile getirmektedir. Bolu ve Amasya’nın bir kısım yerlerinde dadaş ‘erkek kardeş’i ifade ediyor. Bu örneklemeler dadaş kelimesinin ‘kardeş’, ‘ağabey’, ‘erkek kardeş’, büyük kardeş’ gibi karşılıklarda telaffuz edildiğine işaret ediyor. Bir başka ifadeyle yukarıda da belirttiğim üzere da-daş ‘aynı anneden olan’lara denilmektedir. Kürtçede da, dê, dayê, daye, dayık, dayêk sözleri ‘anne’yi dadaş ise ‘Erzurumlular’ı ifade etmiştir.